مرکز پژوهش‌های مجلس برنامه سه لایه تامین اجتماعی را بررسی کرد
نسخه کانادایی حمایت اجتماعی
در همین راستا کانادا به‌عنوان یک کشور توسعه‌یافته، با استفاده از به‌کارگیری یک نظام سه لایه در سیستم تامین اجتماعی خود سعی بر متنوع‌سازی طرح‌های حمایتی و بیمه‌‌ای در هر یک از لایه‌ها کرده تا بتواند قشر وسیعی از افراد را در تور حمایتی خود قرار دهد. در واقع اجرای دولایه ابتدایی نظام مذکور بر عهده دولت بوده و لایه سوم مبتنی بر پس اندازهای شخصی افراد است. در سال‌های گذشته تصدی‌‌گری دولت بر بخش‌های مهمی مانند تامین حقوق بازنشستگی در ایران و همچنین نفتی بودن اقتصاد، این امکان را به دولت می‌‌داد تا فقدان‌‌ها و کژکارکردی‌‌های سیستم تامین اجتماعی و بازنشستگی را با استفاده از عواید نفتی جبران کند. تحریم‌‌های اقتصادی و کاهش عواید مذکور بهانه‌‌ای است تا با استفاده از تجربیات کشورهای توسعه‌یافته، بازنگری در این زمینه صورت بگیرد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش« نظام تامین اجتماعی کانادا» به بررسی لایه‌های مختلف نظام تامین اجتماعی کانادا پرداخته است.
مزایای تنوع در تامین اجتماعی
بر اساس این گزارش در کشورهای مختلف، نظام درآمدی بازنشستگی در معرض خطرات و مشکلات بسیاری از جمله معضلات اقتصادی و جمعیتی شناختی است. بسته طرح کلی نظامی بازنشستگی، آثار مختلف محیط اقتصادی و جمعیت‌شناختی بر مزایا و پایداری مالی در سیستم‌‌ها و لایه‌های مختلف متفاوت است. برای مثال یک طرح سنتی مستمری مزایای معین بدون توجه به عملکرد بازارهای مالی مزایای مشخص‌شده قبلی را برای مشارکتکنندگان به ارمغان می‌‌آورد. در طرح سنتی مستمری مشارکت معین خطر سرمایه‌‌گذاری به‌طور کامل به مشارکتکنندگان انتقال می‌‌یابد.
بنابراین مقدار مزایا تحت این دو نوع از مستمری واکنش متفاوتی نسبت به عوامل خارجی ریسک سرمایه نشان می‌‌دهد. در واقع یک نظام بازنشستگی پایدار و متنوع هم از منظر مقدار سود و هم منظر ثبات کلی سیستم در موقعیت بهتری قرار دارد و خطر کمتری آن را تهدید میکند. در کانادا سه لایه مختلف در نظام تامین اجتماعی وجود دارد. در لایه اول این سیستم شاهد دو نوع حمایت دولتی است که طرح اول موسوم به طرح امنیت سالمندان بالای ۶۵سال بدون در نظر گرفتن سطح درآمد آنها است و طرح دوم که خود شامل سه برنامه درآمد مکمل تضمین شده و کمک هزینه امرار معاش و کمک هزینه مربوط به بازمانده است که هر سه بر اساس آزمون وسع صرفا به افراد با سطوح پایین درآمدی تعلق می‌‌گیرد و معاف از مالیات است. در این بین همه افراد جامعه از اعتبارات مالیاتی و ایالتی برخوردارند. درواقع پرداخت‌‌های مربوط به این لایه با اعلام میزان درآمد سالاانه از سوی متقاضیان یا پر کردن اظهارنامه مالیاتی صورت می‌‌گیرد. بنابراین با استفاده از شفافیت مالی درآمد سالانه افراد برای دولت قابل محاسبه است و با این اطلاعات می‌‌تواند تصمیم بگیرد که پرداخت‌‌های تامین اجتماعی افراد به چه میزانی باشد.
تضمین درآمد سالمندان در لایه اجباری
این پژوهش بیان میکند که نظام‌‌های چندلایه امکان متنوع‌سازی کل برنامه تامین اجتماعی را از طرقی مثل نحوه تعهد به پرداخت مزایا، رویکرد خصوصی و عمومی داوطلبانه یا اجباری بودن برنامه و انواع تامین مالی مهیا میکند. بنابراین چنین نظامی امکان دستیابی به اهداف متعدد نظام درآمدی بازنشستگی را برای کشورها فراهم می‌‌آورد. با این رویکرد می‌‌توان انتظار داشت که نظام تامین اجتماعی کارآمد است و بتواند مزایای کافی را در یک فضای پایدار تامین کند. نظام ۳لایه تامین اجتماعی کانادا شامل لایه پوشش اجباری، لایه پسانداز اجباری و لایه پسانداز اختیاری است. در توضیح این لایه‌ها می‌‌توان گفت که در کشور کانادا مزایای ناشی از طرح امنیت سالمندان با رقم ثابتی به‌عنوان درآمد پایه، لایه اول را تشکیل می‌‌دهد.
به عبارتی برنامه امنیت سالمندان درآمد تضمین‌شده و مکمل کمک هزینه امرار معاش برای بازماندگان است. تامین مالی این لایه از سیستم درآمد بازنشستگی از محل بودجه عمومی دولت فدرال و مبتنی بر درآمد و سن فرد مقیم در کانادا است. به عبارتی این نوع سیستم درآمد بازنشستگی و لایه اول مبتنی بر بودجه دولت و امکان تضمین درآمد مستمری پایه را برای سالمندان فراهم میکند. مستمری لایه اول در سن ۶۵سالگی به کانادایی‌‌هایی که شرایط اقامت داشته باشند، پرداخت می‌‌شود. حداکثر مزایای آن در سال۲۰۲۱ حدود۳۷/ ۶۱۵ دلار بوده است. البته نکته قابل توجه این است افرادی که درآمد سالانه‌شان بالای ۰۷۵/ ۱۲۹دلار باشد مزایای این لایه از درآمدهای بازنشستگی محدود و سپس حذف می‌‌شود.
نقش اعتبار سنجی درآمد در تامین اجتماعی
این گزارش بیان میکند که لایه دوم در نظام درآمدی بازنشستگی کانادا شامل طرح مستمری مشارکت ملی عمومی است که درواقع یک برنامه مزایای معین، مرتبط با میزان درآمد افراد است. در این لایه افراد ماهانه با مشارکت مقدار معینی از درآمد خود در برنامه بازنشستگی، مبالغی را برای دوران بازنشستگی خود کنار می‌‌گذارند. در واقع این لایه پوشش اجباری و همگانی مبتنی بر کل دریافتی‌‌ها و تامین مالی جزئی است. طرح‌های لایه دوم درآمد بازنشستگان، برنامه‌های مشارکتی هستند که به مشارکت کارفرما و کارمند در آنها نیاز دارد.
در سال۲۰۲۱ مجموع نرخ پرداختی از سوی کارگر و کارفرما، ۹/ ۱۰درصد از دریافتی‌‌های بین ۳۵۰۰ دلار تا ۶۰۰/ ۶۱دلار کانادا بود. این برنامه‌ها با هدف جایگزینی ۲۵درصد از حقوق بازنشستگی صورت می‌‌پذیرد که از قابلیت انتقال به سراسر کانادا نیز برخوردار است. نکته قابل توجه آن است که عموما در سن ۶۵سالگی می‌‌توان از مزایای این برنامه منتفع شد. به علاوه بر حسب اینکه دیرتر یا زودتر از موعد قانونی مورد استفاده قرار بگیرند با کاهش یا افزایش در فرمول‌‌های پرداخت مستمری همراه خواهد بود. حداکثر میزان سالانه مستمری‌‌ها در این لایه یا همان لایه دوم تقریبا برابر با ۱۴هزار و ۱۲۷دلار در سال۲۰۲۰ بوده است.
مدیریت خصوصی در تامین اجتماعی
طرح‌های اندوخته‌‌گذاری کامل بازنشستگی شغلی داوطلبانه و پس اندازهای همراه با مساعدت‌‌های مالیاتی شخصی، لایه سوم از نظام بازنشستگی چندلایه کانادا را تشکیل می‌‌دهند. بررسی این گزارش نشان می‌‌دهد که بازنشستگی تحت حمایت کارفرما است که دارای مزایای معین، مشارکت معین و پس‌اندازهای معاف از مالیات است. البته این نوع سیستم درآمد بازنشستگی اختیاری و با مدیریت خصوصی است. به عبارت دیگر لایه سوم این نظام در کانادا شامل مستمری بازنشستگی شغلی و برنامه‌های پس انداز خصوصی است که امکان بهره‌مندی از دریافت‌‌های اضافی را برای بازنشستگان فراهم میکند. از جمله طرح‌های موجود در این لایه می‌‌توان به برنامه‌های ثبت‌شده مستمری بازنشستگی با یک کارفرما، اتحادیه و سایر حامیان مالی، برنامه‌های ثبت‌شده پس انداز بازنشستگی انفرادی یا گروهی و از سال‌های ۲۰۹۹ به بعد حساب‌‌های معاف از مالیات اشاره کرد.
