اعتبارسنجی دریچه‌‌ای به اصلاح رابطه بانک و مشتری

ایبِنا : گسترش شیوه اعتبارسنجی جهت اعطای وام‌‌های خرد می‌‌تواند رابطه بانک و مشتری را که در گذشته بر اساس وثایق سنگین تعریف می‌‌شد، اصلاح کند. با وجود رونق نسبی بازار سرمایه در سال‌های اخیر، اما باز هم گفته می‌‌شود چیزی حدود ۸۰ تا ۸۵درصد تامین مالی اقتصاد ما بر دوش نظام بانکی است. بانک‌‌های کشور سالانه صدها هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت می‌‌کنند که بخش عمده آن بر اساس روش سنتی قراردادن وثایق سنگین در رهن بانک است. این موضوع درباره وام‌‌های خرد هم صدق می‌‌کند و همین عامل باعث شده بسیاری از مردم که اعتبار و توانایی پرداخت اقساط وام را دارند، به‌دلیل نداشتن وثایق سنگین مانند خانه و... از دریافت وام‌‌های کوچک برای رفع نیازهای ضروری خود محروم بمانند.

دنیا از سال‌ها قبل برای حل این مشکل چاره‌‌اندیشی کرده است. اعتبارسنجی راهکاری است که بیش از ۵ دهه سابقه دارد و توانسته عدالت اقتصادی را تا حدودی در زمینه دریافت تسهیلات بانکی خرد برقرار سازد. اعتبارسنجی به معنی ارزیابی و سنجش توان بازپرداخت متقاضیان اعتبار و تسهیلات مالی و احتمال عدم بازپرداخت اعتبارات دریافتی از سوی آنهاست. اعتبارسنجی روش‌های متنوعی دارد که با به‌‌کارگیری تکنیک‌‌ها و روش‌های پیشرفته و نوین آماری، سوابق مالی افراد را بررسی می‌کند و بر اساس آن یک رتبه اعتباری برای آنها در نظر می‌‌گیرد. این عدد نشان می‌‌دهد که فرد چقدر احتمال دارد از عهده بازپرداخت اقساط برآید و چقدر احتمال دارد این کار را نکند. سنجش اعتبار علاوه بر مشتری، به نفع بانک هم هست. یکی از نگرانی‌‌های بانک‌‌ها که ریشه در تجربه‌های گذشته دارد، عدم وصول برخی مطالبات و تبدیل‌‌شدن این طلب‌‌ها به مطالبات معوق یا حتی مشکوک‌‌الوصول است.

بنابراین در چارچوب اعتبارسنجی، وقتی که بانک‌‌ها قصد اعطای وام یا تسهیلات به مشتریان را دارند، وضع اعتبار، دارایی‌‌ها و خوش‌‌حسابی یا بدحسابی فرد موردنظر را می‌‌سنجند. این کار بر اساس داده‌هایی از جمله میانگین تراکنش‌‌های مالی، موجودی سپرده مشتریان، میزان بدهی و تعهدات نزد بانک موردنظر و سایر بانک‌‌ها و... صورت می‌‌گیرد. آن‌گاه بر اساس نتایج به‌دست‌آمده تصمیم می‌‌گیرد که چه میزان و نوعی از وثایق را برای ارائه تسهیلات به مشتری درخواست کند. این شیوه تصمیم‌‌گیری برای تخصیص اعتبار در دنیای امروز که آمار ورشکستگی‌‌ها افزایش یافته و به‌دلیل حجم بالای مبادلات مالی، بررسی اعتبار افراد را اجتناب‌‌ناپذیر می‌‌کند، بسیار کارگشا خواهد بود. در دنیا شرکت‌های مطرحی وجود دارد که با استفاده از روش‌های نوین آماری و جمع‌‌آوری دادهای متنوع، کار اعتبارسنجی را انجام می‌‌دهند. به‌عنوان نمونه، یکی از شرکت‌های معتبر اعتبارسنجی، اکسپرین است.

امتیازات اعتباری این شرکت یک عدد سه‌‌رقمی بین ۳۰۰ تا ۸۵۰ است. الگوریتم محاسبه این امتیازات، توسط شرکت اطلاعات اعتباری بر مبنای استفاده از سابقه بازپرداخت قبوض، استفاده از اعتبار، درخواست وام و موارد دیگر است. داشتن امتیاز اکسپرین بالا می‌‌تواند شانس شما را برای دریافت این تاییدیه‌ها و همچنین مزایای دیگر افزایش دهد؛ زیرا شما به‌عنوان فردی با رفتار اعتباری مسوولانه در نظر گرفته می‌‌شوید که در معرض خطر پایین نکول در پرداخت‌‌ها قرار دارد. امتیازدهی شرکت ترانس یونیون هم به یک عدد سه‌‌رقمی بین ۳۰۰ تا ۸۵۰ ختم می‌‌شود. امتیاز اعتباری در ترانس یونیون بر مبنای عواملی همچون سوابق فرد در بازپرداخت اقساط وام، تاریخچه پرداخت قبوض اعتباری، میزان استفاده از اعتبارات و میزان درخواست خدمات اعتباری و وام از طرف مشتری به موسسات مالی، محاسبه می‌‌شود و مولفه‌هایی مانند سن، قومیت، مذهب و وضعیت تاهل، نوع کارفرمای متقاضی، حقوق و شغل او در محاسبه امتیاز در نظر گرفته نمی‌‌شوند. سابقه پرداخت فرد مهم‌ترین جنبه امتیاز اعتباری او است؛ زیرا نشان می‌‌دهد که چگونه امور مالی خود را مدیریت کرده است. فرآیند اعتبارسنجی در کشور ما نیز از چند سال قبل اما به‌‌صورت محدود آغاز شده ولی در دولت جدید، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد اهتمام بیشتری برای توسعه این شیوه دارند. در همین راستا، اردیبهشت‌‌ماه امسال بانک مرکزی «دستورالعمل اجرایی اعطای تسهیلات خرد» را برای اجرا به شبکه بانکی ابلاغ کرد.