گزارش رسمی توزیع درآمد در سال ۹۹ نشان می‌دهد
افزایش نابرابری از لنز آماری
این موضوع نشان می‌دهد دهک‌های بالای جامعه در سال 99 نسبت به سال 98 نسبت به دهک‌های پایین مصرف بیشتری داشته‌اند. این موضوع شاهد دیگری از افزایش نابرابری در سال جاری است. مورد دوم اینکه در سال مذکور سهم 20درصد کم‌درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت در کل کشور است. بررسیهای رسمی نشان می‌دهد هر دو شاخص نسبت به سال قبل کاهش داشته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد سهم درآمدی طبقات متوسط نسبت به کل درآمدهای جامعه افزایش پیدا کرده است. مورد سوم اینکه بررسی شاخص پالما تغییر محسوسی را نشان نمی‌دهد. این شاخص در سال 99 به میزان 96/ 1 برآورد شده که بیانگر آن است که در سال‌های 98 و 99 هزینه دهک دهم حدود 2برابر مجموع هزینه چهار دهک پایینی بوده است. مورد چهارم بررسی سهم هزینه‌ها در هر یک از دهک‌های خانوارهای کشور نشان می‌دهد سهم هزینه در هر دهک از خانوارهای کشور در سال 99 نسبت به سال قبل تا دهک پنجم کاهشی بوده و این سهم در دهک‌های ششم تا آخر افزایشی بوده است. در نهایت اینکه در سال ١٣٩٩ در مناطق شهری کمترین ضریب جینی مربوط به استان اردبیل (2579/ 0) و بیشترین نیز در استان سیستان و بلوچستان (4570/ 0) بوده است. در این سال در مناطق روستایی کمترین ضریب جینی مربوط به استان خوزستان (2490/ 0) و بیشترین در استان چهارمحال و بختیاری (3621/ 0) ثبت شده است.
توزیع درآمد ایران
مرکز آمار ایران در گزارشی به بررسی توزیع درآمد در ایران در سال 99 پرداخت. در بخش نخست گزارش به ضرورت توزیع عادلانه در اقتصاد پرداخته شده است. بنا بر گزارش‌های رسمی، توزیع عادلانه درآمد همواره از مهم‌ترین مباحث در اقتصاد کشورهای مختلف جهان بوده است. شاخص‌های نابرابری معیاری برای ارزیابی عملکرد اقتصادی کشورها درباره توزیع درآمد محسوب می‌شوند. به لحاظ تاریخی بعد از عنوان شدن طرح کاهش فقر در جهان، چگونگی توزیع درآمد بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفت؛ زیرا در دنیای امروز بزرگ‌ترین عامل ایجادکننده فقر نه کمبود درآمد، بلکه توزیع ناعادلانه آن است. در تعریف عامیانه توزیع عادلانه و ناعادلانه درآمد می‌توان گفت: «درصورتی‌که یک فرد در جامعه تمامی درآمد را در اختیار داشته باشد، توزیع درآمد در ناعادلانه‌ترین وضع ممکن است و زمانی که تمامی افراد به یک نسبت از کل درآمد جامعه بهره‌مند شوند، عادلانه‌ترین حالت وجود دارد.» در مقطع کنونی آنچه از نظر کارشناسان اقتصادی اهمیت دارد، یکسان بودن سهم تمام گروه‌ها از درآمد کشور نیست، بلکه مساله مهم توزیع عادلانه بر مبنای توانایی‌های افراد مختلف است که می‌تواند منجر به ایجاد توازن و تعادل بیشتر در جامعه شود. طبق موازین علمی، تقسیم درآمد در یک کشور باید به نحوی باشد که سهم بیشتری از مردم در طبقه متوسط جای بگیرند. در یک جامعه متعادل شمار ثروتمندان و فقیران در کشور بسیار کم است؛ زیرا وجود گروه‌های بسیار پردرآمد یا بسیار کم‌درآمد نشان‌دهنده توزیع نامتناسب درآمد درآن منطقه است.
طریقه محاسبه نابرابری
بررسیهای رسمی حاکی از آن است که اگر فاصله بین درآمدی که 10درصد پایین‌ترین گروه جامعه به دست می‌آورند با درآمد 10درصد از بالاترین افراد، تفاوت زیادی داشته باشد، نشان‌دهنده توزیع ناعادلانه درآمد در یک سرزمین است. به‌دلیل اینکه بیشتر یا کمتر شدن ضریب جینی به تنهایی نمی‌تواند وضعیت توزیع درآمد را در جامعه نشان دهد، بنابراین برای محاسبه میزان عدالت در توزیع درآمد، سهم درآمدی که هر یک از گروه‌های جامعه به‌دست می‌آورند نیز محاسبه می‌شود. به این نحو که اگر فاصله بین درآمدی که 10، 20 و 40درصد پایین‌ترین گروه جامعه به دست می‌آورند، با درآمد 10، 20 و 40درصد از پردرآمدترین افراد، تفاوت زیادی داشته باشد، نشان‌دهنده توزیع ناعادلانه درآمد در یک سرزمین است. برای تبیین بهتر وضعیت پردرآمدها و کم‌درآمدها در حوزه توزیع درآمد، شاخص‌های دیگری نظیر تیل، اتکینسون و پالما وجود دارد که هرکدام به نوعی بهبود یا عدم بهبود وضعیت توزیع درآمد را نشان می‌دهند. ضریب جینی، یکی از شاخص‌های سنجش نابرابری درآمد جامعه است. این ضریب عددی بین صفر و یک (یا صفر و صددرصد) است که در آن صفر به معنی توزیع کاملا برابر درآمد یا ثروت و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع است. افزون بر این، مفهوم شاخص پالما به این صورت است که به نسبت 10درصد پردرآمدترین جمعیت به 40درصد کم‌درآمدترین جمعیت گویند. این شاخص به آن معنا است که وضعیت پردرآمدترین دهک جمعیت نسبت به 4 دهک کم درآمدترین جمعیت چه تغییری کرده است. گفتنی است، طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی مرکز آمار ایران معتبرترین و تنها طرحی است که امکان محاسبه شاخص‌های نابرابری را در مناطق شهری و روستایی و کل کشور در اختیار متخصصان قرار می‌دهد.
نتایج تحقیق
در بخش پایانی گزارش به نتایج بررسی توزیع درآمد در کل کشور و نیز خانوارهای روستایی و شهری در سال 99 پرداخته شده است. بنا بر آمارهای رسمی ضریب جینی خانوارهای کشور در سال 99 معادل 4006/ 0 است که در مقایسه با سال گذشته (معادل 3992/ 0) به میزان 0014/ 0 واحد رشد داشته است. همچنین ضریب جینی خانوارهای شهری و روستایی نیز به ترتیب به میزان 3835/ 0 و 3590/ 0 بوده که نسبت به سال قبل به ترتیب معادل 0008/ 0 و 0051/ 0 واحد افزایش داشته است. این موضوع نشان می‌دهد نابرابری در سال 99 نسبت به سال 98 بیشتر شده؛ به‌نحوی‌که در خانوارهای روستایی این افزایش بیشتر از خانوارهای شهری بوده است. شاخص مورد استفاده دیگر، نسبت هزینه 10، 20 و 40درصد پردرآمدترین به 10، 20 و 40درصد کم‌درآمدترین جمعیت است که نشان‌دهنده وضعیت پردرآمدترین دهک‌ها به کم‌درآمدترین دهک‌ها است. آمارهای رسمی نشان می‌دهند این نسبت‌ها به ترتیب معادل 96/ 13، 13/ 8 و 32/ 4 است که نسبت به سال قبل هر سه افزایش داشته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد دهک‌های بالای جامعه در سال 99 نسبت به سال 98 نسبت به دهک‌های پایین مصرف بیشتری داشته‌اند. این موضوع شاهد دیگری از افزایش نابرابری در سال گذشته است.
یکی دیگر از شاخص‌هایی که در بحث توزیع درآمد از آن استفاده می‌شود، سهم 20درصد کم‌درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت است. این دو شاخص نشان می‌دهند که مجموع دو دهک بالا و مجموع دو دهک پایین، هرکدام چه سهمی از کل درآمد (هزینه) موجود در جامعه دارند. بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد در سال 99 سهم 20درصد کم‌درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت در کل کشور به ترتیب معادل 0583/ 0 و 4744/ 0 درصد است که هر دو شاخص نسبت به سال قبل کاهش داشته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد سهم درآمدی طبقات متوسط نسبت به کل درآمدهای جامعه افزایش پیدا کرده است. مورد سوم اینکه بررسی شاخص پالما تغییری محسوسی را نشان نمی‌دهد. این شاخص در سال 99 به میزان 96/ 1 برآورد شده که بیانگر آن است که در سال‌های 98 و 99 هزینه دهک دهم حدود 2برابر مجموع هزینه چهار دهک پایینی بوده است. مورد چهارم بررسی سهم هزینه‌ها در هر یک از دهک‌های خانوارهای کشور است. این شاخص جابه‌جایی هزینه در دهک‌ها را نشان می‌دهد. بنا بر آمارهای رسمی، سهم هزینه در هر دهک از خانوارهای کشور در سال 99 نسبت به سال قبل تا دهک پنجم کاهشی بوده و این سهم در دهک‌های ششم تا آخر افزایشی بوده است. در نهایت اینکه در سال ١٣٩٩ در مناطق شهری کمترین ضریب جینی مربوط به استان اردبیل (2579/ 0) و بیشترین نیز در استان سیستان و بلوچستان (4570/ 0) بوده است. در این سال در مناطق روستایی کمترین ضریب جینی مربوط به استان خوزستان (2490/ 0) و بیشترین در استان چهارمحال و بختیاری (3621/ 0) ثبت شده است.
