«دنیای‌اقتصاد» به بررسی وضعیت رو به افول صنعت پتروشیمی در قاره‌سبز پرداخت
پتروشیمی اروپا در سراشیبی انحطاط
بهای بالای گاز طبیعی در این منطقه که به پنج‌برابر قیمت این کالا در ایالات‌متحده رسیده، مشکل صنعت پتروشیمی اروپا را اسفناک‌تر کرده‌است. این وضعیت باعث ایجاد معضلات اقتصادی مانند فعالیت‌های تجاری کمتر، تراز تجاری منفی و بیکاری افراد شده‌است. به گزارش بلومبرگ، استفاده از نفتا به کمترین میزان خود در ۴۸ سال‌اخیر رسیده و مقرون‌به‌صرفه بودن ماشین‌هایی مانند کراکر بخار را زیر سوال برده‌است. برخی معتقدند تعدادی از مشاغل این صنعت احتمالا تا سال۲۰۲۴ وجود خارجی نخواهند داشت، دیدگاهی که توسط آژانس بین‌المللی انرژی تایید شده‌است.
شرکت‌های اروپایی از جمله BASF آلمان که ۱۰میلیارد دلار برای ساخت یک کارخانه جدید در چین اختصاص‌داده، در تلاش هستند تا با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های آسیایی خود را با شرایط موجود تطبیق دهند. تاثیر اقتصادی در کاهش مازاد در تراز تجاری مواد شیمیایی اروپا دیده‌شده که نشان‌دهنده چشمانداز چالش‌برانگیز برای سال۲۰۲۴ است. آخرین‌باری که پردازش مواد اولیه در کارخانه‌‌‌‌‌های پتروشیمی اروپا به کمترین مقدار خود رسید، حدود سال۱۹۷۵ بود که زخم‌های این منطقه جغرافیایی پس از اولین بحران نفتی هنوز التیام نیافته‌بود. نزدیک به نیم‌قرن بعد، این صنعت در حال تجربه وضعیت مشابهی است و با مرگ فاصله چندانی ندارد. این اشتباه است که این فاجعه را به‌عنوان یک پیروزی در مبارزه با پلاستیک تفسیر کنیم. اروپا همچنان به مقادیر زیادی فوم، رنگ، رزین و هر محصول دیگری که کارخانه‌‌‌‌‌های پتروشیمی تولید می‌کنند، نیاز دارد.
جایگزینی کالاهای وارداتی با تولیدات بومی
کالاهای وارداتی به‌تدریج جایگزین تولیدات بومی می‌شوند. پتروشیمی‌ها ذاتا انرژی‌بر هستند. در اروپا، گاز طبیعی حدود پنج‌برابر گران‌تر از ایالات‌متحده است. در حال‌حاضر، خرید اتیلن، یکی از مواد اصلی برای تولید پلاستیک، در تگزاس و ارسال آن به آنسوی اقیانوس اطلس برای فرآوری بیشتر در اروپا، ارزان‌تر از تولید این محصول در برلین است و این دقیقا همان کاری است که شرکت‌های پتروشیمی در حال انجام آن هستند. نتیجه این روند افول فعالیت اقتصادی در اروپا، فرسایش تراز تجاری بلوک در زمینه محصولات شیمیایی و در نهایت از دست‌دادن مشاغل و امنیت انرژی است. طبق گزارش آژانس محیطزیست اروپا، یک فرد اروپایی به‌طور متوسط سالانه حدود ۱۵۰کیلوگرم پلاستیک مصرف می‌کند که بیش از دو‌برابر میانگین جهانی ۶۰کیلوگرم است. پلاستیک‌ها همه‌جا هستند؛ از بسته‌بندی مواد غذایی گرفته تا مصالح ساختمانی و از تلفن‌همراه تا لباس.
صنعت پتروشیمی عمدتا از دو ماده‌اولیه استفاده می‌کند: گاز طبیعی و نفتا که دومی محصول فرعی پالایش نفت است که از جهاتی شبیه بنزین است. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، مصرف نفتای اروپا در سال‌جاری به پایین‌ترین میزان در ۴۸سال‌گذشته یعنی ۳۴میلیون‌تن رسیده‌است. میزان استفاده نسبت به قبل از همهگیری کووید-۱۹ حدود ۱۸درصد کاهش یافته و تقریبا ۴۰درصد کمتر از بالاترین رکورد دو دهه‌پیش است. کراکرهای بخار که در آن نفتا و گاز به بلوک‌‌‌‌‌های ساختمانی شیمیایی تبدیل می‌شوند، با نرخ‌های غیراقتصادی کار می‌کنند. به دلیل هزینه‌های ثابت هنگفت، شرکت‌ها معمولا کراکرهای بخار خود را تا جایی‌که می‌توانند خاموش نگه می‌دارند تا هزینهها را کاهش دهند. کارکردن کراکرها با ظرفیت کمتر از ۹۰درصد باعث نگرانی، با ظرفیت کمتر از ۸۵درصد بد و اگر این عدد به کمتر از ۸۰درصد برسد فاجعه‌بار خواهد بود. با این حال، در سه‌ماهه اخیر، آنها با نرخ زیان‌دهی بین ۶۵ تا ۷۵درصد از ظرفیت خود کار کرده‌اند.
مدیران این صنعت می‌گویند که واحدهای پتروشیمی زیانده شده‌اند، بنابراین تعطیلی آنهادر سال۲۰۲۴ دور از انتظار نیست. آژانس بین‌المللی انرژی با استفاده از زبان دیپلماتیک‌تر، هفته گذشته گفت که «دشوار است که ببینیم چگونه صنعت پتروشیمی قاره‌سبز می‌تواند استحکام و قدرت قبلی خود را بازیابی کند.» افزایش بهای گاز طبیعی در اروپا منجر به کاهش شدید نرخ تولید یا توقف بسیاری از کارخانه‌‌‌‌‌های اروپایی شده‌است. حداقل ۱۳میلیون و ۷۰۰هزار تن از ظرفیت تولید کود و محصولات شیمیایی اروپا کاهش‌یافته است. از اواخر سال۲۰۲۱، قیمت گاز در اروپا از میانگین تاریخی خود بسیار فاصله گرفته و به رکوردهای بی‌سابقه‌‌‌‌‌ای رسیده‌است. همین مساله بخش کود و محصولات شیمیایی اروپا را تحت‌فشار شدید افزایش هزینه خوراک قرار داده‌است.
افزایش هزینهها، تولیدکنندگان اروپایی را در‌برابر رقبای منطقه‌ای بسیار آسیب‌‌‌‌‌پذیر کرده که همین مساله منجر به تعطیلی برخی واحدها یا کاهش میزان تولیدشده‌است. هم‌اکنون حدود ۶۰درصد از ظرفیت واحدهای پتروشیمی اروپا یا خارج از دسترس هستند یا نرخ‌های تولید خود را کاهش داده‌اند. به‌صورت تئوری، کاهش ظرفیت تولید در اروپا می‌تواند فرصت واردات از مناطق دیگر را فراهم کند، مشروط بر اینکه تقاضا به اندازه کافی بالا باشد، اما با توجه به افزایش قیمت‌های انرژی و مواد غذایی که به تورم دامن می‌زند، این نگرانی وجود دارد که اروپا ممکن است در اواخر سال‌جاری با رشد منفی اقتصادی یا رکود مواجه شود.
تولیدکنندگان کود شیمیایی
تولیدکنندگان کود شیمیایی از گاز طبیعی به‌عنوان خوراک استفاده می‌کنند، بنابراین این بخش بیشترین آسیب را از جهش بی‌سابقه بهای گاز متحمل شده‌است. گاز می‌تواند تا ۸۰درصد از هزینه‌های تولید برخی از واحدهای تولید کود شیمیایی را تشکیل دهد. بسیاری از تولیدکنندگان مجبور به تعطیلی موقت واحدهای خود به دلیل افزایش قیمت‌های گاز طبیعی شده‌اند. آلمان از ۱۹ اوت به دلیل محدودیت‌های ناشی از عرضه مواد خام از جمله قیمت بالای گاز، شرایط فورس‌‌‌‌‌ماژور را در مورد تحویل کاپرولاکتام و نایلون در کارخانه خود در لوینای آلمان اعلام کرد. هرچند که تعطیلی‌‌‌‌‌ها موقتی خواهند بود، اما آینده بلندمدت صنعت کود شیمیایی اروپا زیر سوال رفته‌است.
با توجه به وضعیت موجود، شرکت‌های اروپایی در حال تغییر سیاست‌های خود هستند. هنگامی که BASF، بزرگ‌ترین پتروشیمی در اروپا، چند هفته پیش با سرمایه‌گذاران چینی ملاقات کرد، مدیران آن در مورد دیدگاه‌های جدید صحبت کردند. ساخت یک کارخانه جدید در Zhanjiang، چین، با قیمت ۱۰میلیارد دلار با بیش از ۱۵هزار کارگر ساختمانی در دستور کار این غول اروپایی قرا گرفته‌است. بر اساس برآوردهای بانک Jefferies Financial Group، نسبت هزینه پروژه‌های جدید در آسیا در یک دهه‌و نیم گذشته حدود ۵۰درصد افزایش یافته‌است، لذا این سوال مطرح می‌شود که؛ چرا اروپایی‌ها همچنان تمایل به سرمایه‌گذاری در آسیا دارند؟
قبل از همهگیری کووید-۱۹، تراز تجاری مواد شیمیایی اروپا معمولا تا ۴۰میلیارد دلار بیشتر از سایر نقاط جهان بود. سال‌گذشته، این مازاد به ۲.۵میلیارد دلار کاهش یافت و اگرچه احتمالا وضعیت در سال۲۰۲۳ تا حدودی بهبود یافته، چشمانداز سال۲۰۲۴ تاریک است. مازاد تجاری اتحادیه اروپا برای محصولات شیمیایی به‌طور قابل‌توجهی به قهقرا رفته، زیرا شرکت‌ها تولید داخلی را با واردات جایگزین می‌کنند و سیاستگذاران اروپایی نگران هستند؛ هرچند که آن را به‌خوبی پنهان می‌کنند. هیچ نشانه‌ای از هشدار در بروکسل، برلین، مادرید یا لندن وجود ندارد، شاید بتوان برخی از نشانه‌‌‌‌‌های نگرانی را در پاریس مشاهده کرد.
در حال‌حاضر، بسیاری از کشورهای اروپایی در تلاش برای نجات صنعت توربین‌های بادی فراساحلی هستند، اما کسی به فکر شرکت‌های پتروشیمی که رزین‌‌‌‌‌ها و پلاستیک‌‌‌‌‌های مورد‌استفاده برای تولید تیغه‌‌‌‌‌ها را تولید می‌کنند، نیست. صنایعی نظیر فولاد، منسوجات و کشتی‌سازی همگی از اروپا به سمت شرق حرکت کرده‌اند. این بار، رقابت فقط با چین نیست، بلکه ایالات‌متحده نیز به لطف هیدروکربن‌های فراوان در قامت یک رقیب جدی مطرح‌شده؛ چراکه تولید نفت در دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن رونق یافته‌است.
رای‌‌‌‌‌دهندگان حساس به محیطزیست
سیاست‌های انرژی مهم است. اگر اروپا می‌خواهد بخشی از قدرت صنعتی قدیمی خود را حفظ کند، سیاستگذاران باید علنا از صنعت پتروشیمی حمایت کنند؛ حتی اگر در بین رای‌‌‌‌‌دهندگان حساس به محیطزیست محبوبیت نداشته‌باشد. صنعت پتروشیمی اروپا جزء کلیدی چشمانداز تولیدی و اقتصادی منطقه است. این شامل تولید طیف گسترده‌ای از مواد شیمیایی و محصولات پلاستیکی مشتق شده از مواد اولیه پتروشیمی است. این صنعت به مواد اولیه مانند گاز طبیعی و نفتا که یکی از محصولات جانبی پالایش نفت است متکی است. این مواد اولیه در تاسیساتی مانند کراکرهای بخار برای تولید محصولات شیمیایی مختلف فرآوری می‌شوند. این صنعت با چالش‌هایی از جمله نوسانات قیمت مواد خام، رقابت سایر مناطق (از جمله ایالات‌متحده و آسیا) و فشارهای نظارتی مواجه شده‌است. عوامل اقتصادی مانند هزینه انرژی و مواد اولیه در رقابت‌پذیری صنعت نقش بسزایی دارند.
اروپا سابقا صادرکننده خالص محصولات پتروشیمی بود، با این حال تغییر در هزینه‌های تولید و تقاضای جهانی پویایی تجارت را تحت‌تاثیر قرار داده‌است. رشد صنعت پتروشیمی در سایر نقاط جهان، به‌ویژه در آسیا و آمریکا، رقابت جهانی را افزایش داده و مواد اولیه فراوان و نسبتا ارزان، به‌ویژه در ایالات‌متحده، بر الگوهای تجارت‌جهانی تاثیر گذاشته است. مانند سایر صنایع در سراسر جهان، شرکت‌های پتروشیمی اروپایی برای پایبندی به پایداری محیطزیست با فشار فزاینده‌ای مواجه هستند. تلاش برای کاهش اثرات زیست‌محیطی فرآیندهای تولید و توسعه مواد پایدارتر، در حال انجام است. شرکت‌ها در بخش پتروشیمی اروپا سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک خود را برای حفظ رقابت انجام داده‌اند. این شامل نوسازی امکانات، کاوش در فناوری‌های جدید و درنظرگرفتن سرمایه‌گذاری در مناطق با شرایط اقتصادی مطلوب‌تر است. پویایی صنعت پتروشیمی می‌تواند بر اساس عوامل مختلفی از جمله شرایط اقتصادی، پیشرفت‌های تکنولوژیکی و تغییرات تقاضای جهانی تغییر کند.
