در زمینه جرایم رایانه‌ای وضع خوبی داریم

سونیتا سراب‌پور

با وجود گذشت چندین سال از تدوین قانون جرایم رایانه‌ای این قانون توسط مجلس هفتم هم به تصویب نرسید و در انتظار دورهای بعدی مجلس روزها را یکی پس از دیگری سپری می‌کند.

به نظر می‌رسد عمر قانون جرایم رایانه‌ای در کشور بسیار طولانی‌تر از عمر دو مجلس ششم و هفتم بوده است. این قانون که قرار است مصادیق جرایم رایانه‌ای را به طور دقیق مشخص سازد. همچنان در کمیسیون‌های مختلف مجلس دست به دست می‌شود و بسیاری از نمایندگان معتقدند با توجه به طرح‌ها و لوایح مهمی که در دستور کار نمایندگان قرار دارد احتمالا این قانون در مجلس هشتم که چندی دیگر آغاز به کار می‌کند به تصویب خواهد رسید!

این در حالی است که تکنولوژی اینترنتی و به تبع آن جرایم رایانه‌ای روز به روز در حال تغییر هستند و در چنین فضایی باید دید قانونی که حدودا ۸ سال پیش در زمینه جرایم رایانه‌ای تدوین شده تا چه حد با جرایم رایانه‌ای روز قابل انطباق است.

اما شاید در این بین سازمان مبارزه با جرایم رایانه‌ای و خاص پلیس ناجا توانسته است با اجرای طرح‌هایی مانند گشت اینترنتی تا حدودی کمبود قانون جرایم رایانه‌ای در کشور را بپوشاند. در زمینه وضعیت حال حاضر جرایم رایانه‌ای در کشور گفت‌وگویی با سرهنگ مهرداد امیدی معاون مبارزه با جرایم خاص رایانه‌ای پلیس آگاهی ناجا داشته‌ایم که شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم:

با توجه به این که لایحه جرایم رایانه‌ای هنوز به تصویب نرسیده اکنون برخورد پلیس براساس کدام قوانین صورت می‌گیرد؟

ابتدا باید بگویم جرایم رایانه‌ای یک مفهوم کلی رادر بر می‌گیرد که برای شناختن آن ابتدا باید در مرحله اول مصادیق این جرایم را شناسایی کنیم.

در تعیین مصادیق خیلی از جرایم به خودی خود دارای قوانین هستند که ما براساس همان قانون به آنها رسیدگی می‌کنیم.

هتک حرمت، انتشار اکاذیب، توهین به مقدسات، کلاهبرداری و ... مجموعه مصادیق جرایم رایانه‌ای هستند که قوانین خاص خودشان را در محیط غیرمجازی دارند.

و مفهوم کلی آن، چه مواردی را در برمی‌گیرد؟

درست در همین مرحله است که ما باید برای پی بردن به مفهوم کلی این جرایم آن را در قانون اساسی کشور تعریف کنیم که متاسفانه این کار هنوز صورت نگرفته است.

چرا بعد از گذشت چند سال از مطرح شدن این مساله در مجلس هنوز این قانون به تصویب نرسیده است؟

متاسفانه بیش از ۳ سال است که این قانون در مجلس منتظر شور دوم است و تا به حال با گذشت مدت زمان طولانی هیچ اقدامی در مورد آن صورت نگرفته است که قطعا به دلیل مشکلاتی تراکم کاری با وجود مسائل مهم‌تر و ... بوده. به هر حال امیدواریم به نوعی در مجلس فعلی یا در آینده این مساله یک سرو سامانی پیدا کند.

آیا جرم مشهود در فضای سایبر تعریفی دارد؟

در‌حال‌حاضر تعریف خاصی برای جرایم رایانه‌ای وجود ندارد اما یک سری از جرایم یا اتفاقات در فضای سایبر در حال رخ دادن هستند که این اتفاقات خیلی جدید و تازه نیستند. یعنی شما جرائمی دارید مانند توهین، نشر اکاذیب انتشار جرایمی علیه افت و اخلاق عمومی و جرائمی هستند که از قبل هم وجود داشتند اما این جرائم درحال حاضر با پیشرفت فن‌آوری اطلاعات به جای انتشار از طریق اعلامیه، نامه، نشریه و ... از طریق شبکه گسترده وب به نمایش عموم مردم در می‌آیند. به طور کل اصل جرم پابرجا است و فقط فضا و نوع انتشار آن تغییر پیدا کرده است.

در‌حال‌حاضر چند پرونده در دست بررسی دارید؟

ما در سال گذشته ۹۷ پرونده در حوزه جرایم رایانه‌ای شکایت داشتیم که به نوعی سعی کردیم با وجود کاستی‌های قانونی آن را حل و سر و سامان دهیم.

این پرونده‌ها بیشتر مربوط به چه حوزه‌هایی بودند؟

بر اساس آمارهای به دست آمده در‌حال‌حاضر ۳۲درصد از موارد مشاهده شده مربوط به دسترسی غیرمجاز به شبکه‌های کامپیوتری، ۳۰درصد مربوط به توهین و نشر اکاذیب در فضای سایبر، ۲۰درصد کلاهبرداری از طریق اینترنت، ۱۰درصد تکثیر غیرمجاز نرم‌افزارهای کامپیوتری، ۷درصد اختلال در سیستم‌ها و دادها یک‌درصد هم مربوط به سایر موارد.

مجرمان فضای اینترنتی به چه صورتی شناسایی می‌شوند؟

ترکیبی از دو روش وجود دارد که ما به وسیله آن مجرم را شناسایی می‌کنیم یکی از این روش‌ها پیگیری‌های فنی است که خود پلیس در فضای سایبر به دست می‌آورد و روش دیگر هم تحقیقات سنتی است که از مضنونین و کسانی که مرتبط با موضوع هستند به دست می‌آید مثل مصاحبه‌ها و بازجویی‌ها. در واقع این دو روش در پرونده‌های موجود مکمل یکدیگر عمل می‌کنند.

یک طرحی بود که حدود یک سال پیش پلیس ناجا آن را شروع کرد به نام گشت اینترنتی، سرانجام آن طرح به کجا رسید؟

آن را هم کماکان ادامه می‌دهیم. به هر حال فضای مجازی یک فضای جدیدی است و احتمال اینکه کسی بخواهد این فضا را به بستر یک سری جرائم تبدیل کند وجود دارد بنابراین ما با همین طرح گشت اینترنتی فضای سایبر را جست‌وجو می‌کنیم و اگر به مواردی که احتمال وقوع جرم در آن حس می‌شود برخورد کردیم تحقیقات مقدماتی را انجام و در پایان اگر به نتیجه مثبتی رسیدیم حتما از طریق مراجع قضایی اقدام می‌کنیم.

این طرح از چه زمانی شکل گرفته و آیا تنها پلیس آگاهی ناجا مجری آن محسوب می‌شود؟

از سال ۸۱ واحد تخصصی به نام مبارزه با جرائم رایانه‌ای در پلیس آگاهی سراسر کشور شکل گرفت که وظیفه این واحدها مبارزه با جرائم رایانه‌ای است. در واقع پلیس خیلی زودتر از سایر دستگاه‌ها عواقب این جرم‌ها را پیش‌بینی کرده بود، چرا که نگاه پلیس به این جرائم به گونه‌ای بوده که در آینده این جرائم گسترش یافته و برای مردم مشکلاتی را به بار خواهد آورد.

چه تعداد نیرو در گشت اینترنتی مشغول به فعالیت هستند و آیا این افراد آموزش‌های تخصصی لازم را کسب کرده‌اند؟

در واقع بحث تعداد نیرو، یک مساله مربوط به حوزه خصوصی و داخلی خود پلیس است، ولی در خصوص آموزش، تمام پلیس‌های شاغل در این طرح علاوه بر تجارب کار آگاهی آشنایی و تسلط کامل بر حوزه IT را دارند و در کل این افراد از میان نیروهای متخصص و آموزش دیده انتخاب شده‌اند.

با توجه به نبود قانون جرائم رایانه‌ای آیا این گشت کمکی به کاهش این نوع جرم‌ها کرده است؟

بله صددرصد. این گشت نتایج بازدارنده خوبی داشته و بیشتر حالت پیشگیرانه را در فضای مجازی به وجود آورده است. گشت اینترنتی چون جنبه‌های آشکار موضوعات و به اصطلاح محتوایی که به صورت عام در اختیار کاربران قرار می‌گیرد را می‌بیند مثل کلاهبرداری، جعل، فروش تجهیزات ماهواره‌ای یا فروش مواد محترقه و... بنابراین زودتر می‌تواند با افراد خاطی برخورد و جلوی آنها را بگیرید. در کل گشت اینترنتی تاحدودی کاستی‌های نبود قانون جرائم رایانه‌ای را پوشانده است.

اگر کاربری مورد آسیب یکی از جرائم اینترنتی واقع شود باید چه مراحل قانونی را طی کند؟

در مرحله اول اگر فرد جرمی را مشاهده کرد باید به مراجع قضایی مراجعه کرده و شکایت خود را در اختیار این مراجع بگذارد تا در مرحله بعد مراجع قضایی به ما دستور رسیدگی بدهند.

یعنی هیچ شماره تماس یا سایتی وجود ندارد که به صورت مستقیم با شما ارتباط برقرار کنند؟

وجود دارد اما این‌گونه جرائم به گونه‌ای است که حتما مراجع قضایی باید به پلیس آگاهی دستور بررسی بدهند، اما در حالت کلی اگر فردی بخواهد با اداره مبارزه با جرائم رایانه‌ای تماس حاصل کند، ما شماره‌ ۸۱۸۲۱۴۵۰ را در اختیار شاکیان قرار داده‌ایم که از طریق این شماره آنها را راهنمایی می‌کنیم که برای پیگیری شکایتشان و اینکه به نتیجه برسند حتما باید اقدام به شکایت به مراجع قانونی کنند. در حالت کلی این شماره فقط برای راهنمایی شاکیان است.

وضعیت جرایم رایانه‌ای در کشور ما در مقایسه با کشورهای دیگر به چه صورتی است؟

کشور ما در مقایسه با کشورهای دیگر در زمینه جرم‌های رایانه‌ای در وضعیت بهتری به سر می‌برد. البته باید بگویم که این نوع جرم‌ها ارتباط مستقیم و نزدیکی با میزان توسعه‌یافتگی فناوری IT در هر کشور دارد. یعنی هر چه قدر که کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشوری گسترش پیدا کند به مراتب تعداد جرایم در این حوزه نیز افزایش پیدا خواهند کرد. همچنین باید بگویم که اگر قوانین لازم در این زمینه در کشور تصویب شود میزان شکایت‌ها نیز افزایش پیدا خواهد کرد، چرا که شاکیان با دیدن قانون خاص این جرایم دست به شکایت می‌زنند.

در حال حاضر به غیر از تصویب قانون خاص جرایم رایانه‌ای چه راه‌های دیگری برای جلوگیری این جرایم در کشور وجود دارد؟

یکی از راه‌هایی که به نوعی باعث کاهش این نوع جرایم در کشور می‌شود استفاده از تجربیات کشورهای پیشرفته است که توجه به تجربیات دیگران باعث ارتقای امنیت شبکه‌های رایانه‌ای کشور می‌شود. اما یکی دیگر از روش‌هایی که باعث کاهش جرایم سایبر می‌شود آموزش و آگاه سازی کاربران است. در حال حاضر کسانی دچار فریب می‌شوند افراد تحصیل‌کرده هستند که این نشان‌دهنده عدم آگاهی افراد است. همچنین ما باید یک همکاری دوجانبه و بین‌المللی را نیز با کشورهای دیگر برقرار کنیم چون همانطور که می‌دانید جرایم رایانه‌ای فاقد مرز جغرافیایی است. بنابراین ما برای جلوگیری از این نوع وقایع حتما نیاز به همکاری‌های دوجانبه و بین‌المللی داریم. در مجموع ما باید با آموزش و افزایش سطح تخصصی افراد در سازمان پلیس و قوه قضایی خودمان را برای آینده مجهز کنیم.