پیامدهای ژئوپلیتیک دستگیری مدیرعامل تلگرام
دادستان‌‌‌های پاریس، فهرستی از اتهامات علیه یک فرد نام برده نشده در تحقیقات جنایی منتشر کردند که در رابطه با آن دوروف مورد بازجویی قرار گرفته است. این اتهامات شامل هرزه‌‌‌نگاری کودکان، پول‌شویی و ارتباط با جرایم سازمان‌یافته است. دفتر دادستانی پاریس روز چهارشنبه اعلام کرد که پاول دوروف، بنیان‌گذار و مدیرعامل پیام‌‌‌رسان تلگرام تحت نظارت قضایی قرار گرفته، از خروج از فرانسه منع گشته و موظف به پرداخت وثیقه‌‌‌ای به مبلغ پنج میلیون یورو (۵.۵میلیون دلار) است. تلگرام در بیانیه‌‌‌ای که روز یکشنبه در پلتفرم خود منتشر کرد، لحن ستیزه‌‌‌جویی داشت و اعلام کرد سیاست‌های نظارتی این پیام‌‌‌رسان مطابق با استانداردهای صنعت بوده و مداوم در حال بهبود است و در عین حال دوروف چیزی برای پنهان کردن ندارد. این شرکت تصریح کرد: «این ادعا که یک پلتفرم یا صاحب آن مسوول سوءاستفاده از آن پلتفرم هستند، پوچ است.»
تعریف تلگرام از خط قرمز
دوروف که تلگرام را در سال ۲۰۱۳ در روسیه راه‌‌‌اندازی کرد، مدت‌هاست که خود را مدافع آزادی‌بیان بدون محدودیت آنلاین می‌‌‌داند. این پلتفرم با اینکه به یک میلیارد کاربر جهانی رسیده، نسبت به بسیاری از همتایان خود در فضای شبکه اجتماعی، رویکردی ساده‌‌‌تر را برای نظارت بر محتوا اتخاذ کرده است. دوروف در مصاحبه‌‌‌ای کم‌‌‌سابقه در ماه مارس سال جاری، به روزنامه فایننشال تایمز گفت: «اگر آنها از خطوط قرمز عبور نکنند، تصور نمی‌‌‌کنم که ما باید به گونه‌‌‌ای که مردم به ابراز خود می‌‌‌پردازند، به نظارت آنها اقدام کنیم.» با این حال، درباره آنچه او خط قرمز می‌‌‌داند، توضیحی نداد.
مدیرعامل تلگرام در مصاحبه دیگری در آوریل با تاکر کارلسون، چهره راستگرای رسانه‌‌‌ای گفته بود: «این شرکت با درخواست‌‌‌های مشروع برای حذف محتوا همکاری خواهد کرد. اگر عده‌‌‌ای باشند که خشونت را ترویج می‌‌‌کنند، فعالیت‌‌‌های تروریستی وجود داشته باشد که خشونت را در برخی از نقاط جهان گسترش می‌دهد، مطالبی منتشر می‌شود که هر انسان شریفی اجازه نمی‌دهد یا نمی‌خواهد منتشر شود، ما کمک خواهیم کرد. اما در موارد دیگری که تصور می‌‌‌کنیم این امر به معنای عبور از خط قرمز است و با ارزش‌های ما درباره آزادی بیان و حفاظت از مکاتبات خصوصی مردم همخوانی ندارد، به آنها اعتنایی نمی‌‌‌کنیم.»
ورود دولت‌ها به جنجال دستگیری دوروف
با وجود دعوای تاریخی روسیه با دوروف و تلگرام (دولت روسیه در سال ۲۰۱۸ تلاش ناموفقی برای ممنوعیت این اپلیکیشن داشت)، ارتش این کشور برای ارتباطات میدان جنگ و همچنین تبلیغات در حمایت از ولادیمیر پوتین، رئیس‌‌‌جمهور روسیه، به تلگرام وابسته شده است. اِتو بوزیاشویلی، پژوهشگر لابراتوار تحقیقات قانونی دیجیتال شورای آتلانتیک در تفلیس گرجستان، می‌گوید: «در دو سال گذشته از این جنگ، هیچ پلتفرمی به اندازه تلگرام نقش مهمی در کمک به ما برای درک عمیق تفکر روسیه درباره جنگ نداشته است.»
چندین مقام روسی از بازداشت دوروف ابراز خشم کرده‌‌‌اند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در یک نشست خبری به خبرنگاران در روز سه‌‌‌شنبه گفت: «اگر فرانسه شواهد محکمی برای تایید ادعاهای خود ارائه نکند، این اقدامش در دستگیری دوروف، به منزله تلاش مستقیم برای محدود کردن آزادی ارتباطات و حتی می‌توان گفت ارعاب مستقیم رئیس یک شرکت بزرگ است. مسکو آماده ارائه تمام کمک‌‌‌ها و حمایت‌‌‌های لازم به دوروف است.» دستگیری دوروف همچنین با واکنش ایلان ماسک، مالک ایکس و میلیاردر فناوری که از رویکردی مشابه برای آزادی‌بیان آنلاین حمایت می‌‌‌کند و درگیر دعوا بر سر نظارت محتوا با مقامات اروپایی است و همچنین ادوارد اسنودن، افشاگر سابق آژانس امنیت ملی آمریکا، روبه‌رو شد. این دو چهره معروف، با انتقاد از اقدام فرانسه، آن را تجاوز به حقوق اساسی انسان و اجتماع خواندند.
امانوئل مکرون، رئیس‌‌‌جمهور فرانسه، روز دوشنبه تلاش کرد در برابر اتهامات سانسور دولت دفاع کند و در پستی در شبکه اجتماعی ایکس از آنچه به عنوان اطلاعات نادرست درباره این دستگیری خواند، انتقاد کرد. مکرون نوشت: «دستگیری رئیس تلگرام در خاک فرانسه در چارچوب تحقیقات قضایی در حال انجام صورت گرفت. این اقدام به هیچ‌وجه یک تصمیم سیاسی نیست. فرانسه عمیقا به آزادی‌بیان و ارتباطات، به نوآوری و روحیه کارآفرینی متعهد است.» روسیه و امارات عربی متحده ارائه خدمات کنسولی را به دوروف پیشنهاد کرده‌‌‌اند. دوروف شهروند هر دو کشور و همچنین فرانسه است. سخنگوی وزارت خارجه امارات گفت: «این کشور از نزدیک پرونده او را دنبال می‌‌‌کند.»
دوروف روابط پیچیده‌‌‌ای با روسیه دارد، زیرا در سال ۲۰۱۴ پس از آنکه بنا به گفته خودش از به اشتراک‌‌‌گذاری داده‌های کاربران شبکه اجتماعی محبوب «وی کنتاکته» خودداری کرد، کشور خود را به اجبار ترک کرد. وی سهام خود را در این شرکت فروخت و در نهایت به دبی نقل مکان کرد و از آن زمان تقریبا بیشتر اوقات در آنجا مستقر بوده و دبی، مکان فعلی استقرار تلگرام است. اما پیامدهای ژئوپلیتیک دستگیری دوروف فراتر از شهروندی او است. دولت‌ها در بسیاری از موارد به دنبال آن بوده‌‌‌اند تا رمزگذاری سرتاسری ارائه شده توسط سرویس‌‌‌های پیام‌‌‌رسانی مانند واتس‌‌‌اپ و سیگنال برای محافظت از حریم خصوصی کاربران را بشکنند و نیاز به نظارت بر محتوای غیرقانونی را دلیل این خواسته خود عنوان کرده‌‌‌اند.
تلگرام در نقطه برخورد این دو بحث قرار دارد. این پیام‌‌‌رسان به کاربران اجازه می‌دهد پیام‌های خصوصی را مبادله کنند و در عین حال به آنها اجازه می‌دهد کانال‌‌‌های پخش عمومی ایجاد کنند که بیشتر شبکه شبکه‌های اجتماعی هستند و البته از نظارت بسیار کمتری بر محتوا برخوردارند. گراهام بروکی، معاون برنامه‌های فناوری در شورای آتلانتیک و مدیر ارشد آزمایشگاه تحقیقات قانونی دیجیتال، در این باره می‌گوید: «در بسیاری از موارد استفاده در سراسر جهان، به خصوص در مواردی که ما شاهد استفاده از تلگرام در مناطق درگیر جنگ و پیام‌‌‌رسانی عمومی گسترده‌‌‌تر هستیم، این اپلیکیشن به جای اینکه یک اپلیکیشن پیام‌‌‌رسان نقطه به نقطه باشد، بیشتر یک اپلیکیشن شبکه اجتماعی است. تلگرام کاملا عامدانه نسبت به آنچه که بقیه صنعت به عنوان اعتماد و ایمنی یا نظارت بر محتوا یاد می‌‌‌کنند، برخورد بسیار سبکی انجام داده است.» حریم خصوصی و نظارت ضعیف، این پلتفرم را به پناهگاهی برای بازیگران بد، از جمله مجرمان سایبری، فروشندگان مواد مخدر و حتی گروه‌های تروریستی مانند داعش تبدیل کرده است. به نظر می‌‌‌رسد فرانسه با جنبه‌های مختلف مدل تلگرام مشکل دارد و در بیانیه روز دوشنبه خود به فعالیت غیرقانونی و محتوای موجود در این پلتفرم اشاره کرده است.
تاکید مجدد رهبری بر حکمرانی فضای مجازی در ایران
این تاکیدات جهانی درحالی است که رهبر معظم انقلاب در نخستین دیدار با دولت چهاردهم بار دیگر بر مساله فضای مجازی تاکید کردند و با اشاره به ماجرای دستگیری مالک تلگرام در فرانسه گفتند: «امروز فضای مجازی دیگر مجازی نیست، بلکه واقعیت رو به توسعه در زندگی مردم است؛ بنابراین در فضای مجازی باید حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد.» ایشان تعبیر سابق خود از فضای مجازی کشور به رها و ول بودن را ناشی از نبود حکمرانی قانونمند خواندند و گفتند: «اگر در این زمینه خلأ قانونی دارید، قانون مورد نیاز را ایجاد کنید و بر اساس آن زمام کار را به دست بگیرید، همچنان‌که در همه دنیا با جدیت این کار را می‌‌‌کنند؛ به گونه‌‌‌ای که اکنون می‌‌‌بینید که فرانسوی‌‌‌ها آن فرد را به خاطر نقض حکمرانی خود بازداشت کرده‌‌‌اند.»
آیت‌الله خامنه‌‌‌ای تاکید کردند: «نقض حکمرانی قابل قبول نیست. کشور در اختیار شما است و در قبال آن وظیفه و ماموریتی دارید و نباید اجازه دهید حکمرانی شما را نقض کنند.» ایشان با اشاره به روشن بودن مبنای حرفشان درباره فضای مجازی و در عین حال اصرار برخی افراد بر سوءبرداشت یا فهم غلط، گفتند: «اگر فضای مجازی در کشور قانونمند شود، تبدیل به فرصت می‌شود؛ اما بدون حکمرانی قانونمند، به تهدید تبدیل خواهد شد.»
