در روزهای اخیر دسترسی کاربران به اینترنت خانگی و همراه مختل شده است
کسب‌وکارها پس‌از قطع اینترنت
نت‌بلاکس: زیان اقتصادی ناشی از قطعی اینترنت ایران در هر ساعت بیش از ۵/ ۱ میلیون دلار برآورد می‌شود
این روزها دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت به کلی مختل شده است. حتی آخرین بازماندگان شبکه‌های اجتماعی در دسترس در ایران - یعنی اینستاگرام و واتس‌اپ- هم فیلتر شده‌اند. نت‌بلاکس هم که سازمان غیردولتی ناظر بر اینترنت در جهان است تایید کرد که ایران از ماه نوامبر ۲۰۱۹ (آبان سال ۹۸) تحت شدیدترین محدودیت‌های اینترنتی قرار گرفته است.
این سازمان در ادامه تایید کرد که دسترسی به واتس‌اپ و اینستاگرام در ایران محدود شده است. هر چند کاربران در شبکه‌های اجتماعی معتقد بودند که فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ توسط شرکت متا صورت گرفته است، اما متا در پاسخ به ادعای کاربران عنوان کرد که فیلترینگ از جانب این شرکت نبوده و در حال پیگیری وضعیت است. فیلترینگ اینستاگرام که حالا دیگر به بستری برای درآمدزایی بسیاری تبدیل شده، نگرانی جدی کسب‌وکارهای فعال در این شبکه اجتماعی را به دنبال داشته‌است. طبق آماری که در سال گذشته منتشر شد، بالغ بر ۱۰ میلیون کسب‌وکار خرد در بستر این شبکه اجتماعی فعالیت دارند. این در حالی است که از روز پنج‌شنبه اپ‌استورها نیز از فیلترینگ و اختلالات موجود مصون نماندند؛ حالا دو اپ‌استور مهم گوگل‌پلی و اپ‌استور اپل از دسترس کاربران ایرانی خارج شده‌اند. بعضی کارشناسان معتقدند که ممکن است این قطعی‌ها دائمی باشد. برآورد نت‌بلاکس از خسارت اقتصادی هر ساعت قطعی و اختلال اینترنت در ایران، بیش از ۱.۵ میلیون دلار است.
وضعیت نامعلوم شبکه‌های اجتماعی
روز چهارشنبه گذشته «ایسنا» خبری به نقل از عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات منتشر کرد که در حاشیه جلسه هیات دولت و در پاسخ به سوال خبرنگاران مبنی بر اینکه به نظر می‌رسد در روزهای اخیر سرعت اینترنت کم شده و پهنای باند کاهش پیدا کرده است، تاکید کرده بود که پهنای باند کاهش پیدا نکرده است، اما به دلیل مسائل امنیتی این روزها ممکن است محدودیت‌هایی توسط نهادهای امنیتی اعمال شود. وزیر ارتباطات در ادامه گفته بود: «ما این موضوع را به صورت مستمر رصد می‌کنیم. به خاطر مسائل امنیتی و برخی از بحث‌ها که این روزها است، ممکن است گاهی اوقات محدودیت‌هایی توسط دستگاه‌های امنیتی تصمیم‌گیری و اعمال شود، ولی در کل هیچ کاهش پهنای باندی صورت نگرفته است و پهنای باند مورد نیاز کشور به صورت منظم تامین می‌شود.» با این حال و تنها کمی پس از انتشار این خبر، «ایسنا» تکذیبیه این خبر را به نقل از وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات منتشر کرد. عیسی زارع‌پور در تکذیب این خبر، ادعای اعمال محدودیت و قطع اینترنت در روزهای آینده را رد کرد. با این همه اما بررسی‌ها و رصد شرکت نت‌بلاکس نشان می‌دهد که از همان روز دسترسی به اینترنت در بعضی نقاط تهران دچار اختلال شد و در نهایت در روز پنج‌شنبه به‌طور کلی قطع شد. این در حالی است که به گواه رصدهای نت‌بلاکس از روز سه‌شنبه گذشته در شهر سنندج، دسترسی به اینترنت به کلی قطع شد.
این سازمان همچنین اعلام کرد که دسترسی به اینستاگرام در بحبوحه اعتراضات محدود شده است و با انتشار نمودارهایی نشان داد که شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت (ISPها) به کاربران اجازه دسترسی به پلتفرم اینستاگرام را نمی‌دهند. نت‌بلاکس در نمودارهای مشابهی، وضعیت دسترسی به پیام‌رسان واتس‌اپ را هم به همین شکل گزارش کرد.
طبق آمار منتشر شده توسط نت‌بلاکس، در روز پنج‌شنبه دسترسی به اینترنت موبایل ابتدا در اپراتورهای همراه‌اول و سپس رایتل قطع شده است. این سازمان در ادامه اعلام کرد که ایران از ماه نوامبر ۲۰۱۹(آبان ۹۸) تحت شدیدترین اختلالات و محدودیت‌های اینترنتی قرار گرفته است. خبرگزاری فارس هم روز پنج‌شنبه خبری منتشر و تایید کرد که دسترسی به شبکه اجتماعی اینستاگرام و پیام‌رسان واتس‌اپ با تصمیم نهادهای ذی‌ربط مختل شده است. این خبرگزاری در این مورد نوشت: «با تصمیم مراجع ذی‌ربط دسترسی به اینستاگرام از داخل ایران ممکن نیست. همچنین دسترسی به واتس‌اپ هم دارای اختلال است. هنوز معلوم نیست این تصمیم تا چه زمانی ادامه‌دار خواهد بود، اما اقدامات خلاف امنیت ملی در بستر این شبکه‌ها توسط ضدانقلاب و عدم پاسخگویی این پلتفرم‌ها یکی از دلایل این تصمیم است.»
نگرانی جدی کسب‌وکارهای اینترنتی
این قطعی‌ها و اختلالات اینترنتی باعث نارضایتی کاربران و تعداد زیادی از کسب‌وکارهای فعال در شبکه‌های اجتماعی شد. بسیاری از این کسب‌وکارها نگران پرداخت مخارج و حقوق کارمندان‌شان هستند؛ چرا که برای ارتقای صفحات، تبلیغات و برندینگ خودشان هزینه‌های هنگفتی انجام داده‌اند و تنها منبع درآمدشان بر بستر همین پلتفرم‌هاست. بیشتر نگرانی‌ها در این مورد بود که این قطعی ادامه‌دار است یا نه. بسیاری از آنها معتقدند که ایجاد اختلال و محدودیت در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به دلیل مسائل امنیتی، تنها بهانه‌ای برای اجرای طرح صیانت است.
رضا الفت‌نسب، عضو هیات‌مدیره اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی با تاکید بر اینکه فیلترینگ شبکه‌های مجازی باعث ضررهای جبران‌ناپذیری به کسب‌وکارهای خرد و کلان می‌شود، به «دنیای اقتصاد» گفت: «کسب‌وکارهای خردی که در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند، در پی این اتفاق به‌شدت ضرر خواهند کرد. نکته مهم آن است که مشخص نیست در آینده چه اتفاقی می‌افتد؛ اینکه آیا این روند ادامه‌دار خواهد بود یا خیر.» او در ادامه به آمار مربوط به تعداد کسب‌وکارهای فعال در شبکه اجتماعی اینستاگرام اشاره کرد و گفت: «براساس آماری که اداره آمار کشور در سال گذشته منتشر کرد، ۱۰میلیون نفر در بستر اینستاگرام فعالیت دارند و از لحاظ درآمدی به آن وابسته هستند. کسب‌وکارهای بزرگ‌تر هم به این شبکه اجتماعی وابسته هستند و تعدادی از مشتریان خود را در آن پیدا می‌کنند. کسب‌وکارهای بزرگ در شبکه‌های اجتماعی بازاریابی می‌کنند و سرمایه‌گذاری‌هایی برای گسترش فعالیت خود در این پلتفرم کرده‌اند که اگر این قطعی ادامه‌دار باشد ضرر هنگفتی را متحمل خواهند شد.» الفت‌نسب همچنین به متضرر شدن دیگر کسب‌وکارهای اینترنتی مستقل در صورت تداوم قطعی اینترنت اشاره کرد و گفت: «اگر قطعی اینترنت دائمی باشد، سرما‌یه‌‌گذاری‌های شرکت‌های بزرگی مانند اسنپ و تپسی هم از بین می‌رود. با این اوصاف به نظر می‌رسد این وضعیت ادامه‌دار خواهد بود.»
از طرفی انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی هم با انتشار بیانیه‌ای به قطعی اینترنت واکنش نشان داد. در این بیانیه که وب‌سایت «پیوست» آن را منتشر کرده، آمده است: «متاسفانه از ساعات پایانی روز چهارشنبه، اینترنت همراه در شهرها و نقاط مختلف ایران قطع شد. علاوه بر این، انواع مختلف اتصال‌های اینترنت ثابت نیز با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو هستند که انواع سرویس‌های خارجی مورد استفاده کسب‌وکارهای اینترنتی و کاربران‌شان را با اختلال روبه‌رو کرده. به‌طور همزمان اینستاگرام که میلیون‌ها کسب‌وکار کوچک و متوسط ایرانی بر بستر آن فعالیت می‌کنند نیز فیلتر شده؛ واتس‌اپ هم که یکی از ابزارهای ارتباطی مهم کسب‌وکارها با مخاطبان است، محدود شده. نه تنها ابزارهای ارتباطی و سرویس‌های اینترنتی که حتی بعضی خدمات پرداخت نیز با مشکل مواجه شده‌اند. ساده‌انگارانه است که شبکه ملی اطلاعات را جایگزینی مناسب برای چنین موقعیتی در نظر بگیریم. کسب‌وکارهای اینترنتی از زیرساخت‌ها و سرویس‌های متعدد خارجی برای ارائه خدمات به کاربران خود استفاده می‌کنند که در چنین شرایطی همگی دچار اختلال شده و ادامه سرویس‌دهی به کاربران را با مشکلات جدی روبه‌رو می‌کند. چنین اختلالات عمده‌ای در اتصال به بستر اینترنت جهانی، به معنای محدود شدن دسترسی به بسیاری از ابزارهای دیجیتال و حفظ و نگهداری سامانه‌های داخلی است؛ امری که دارایی‌های کاربران نزد کسب‌وکارهای اینترنتی و همین‌طور امنیت داده‌های آنها را به‌طور جدی تهدید می‌کند.»
در پایان انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی، قطع اینترنت و اختلالات پیش آمده را باعث ایجاد مشکلات زیادی در سطح جامعه دانسته و خواستار رفع مسائل موجود شده است: «با توجه به تاثیر جدی چنین محدودیت‌ها و اختلال‌هایی روی عملکرد کسب‌وکارهای اینترنتی و امنیت اطلاعات و دارایی‌های دیجیتال کاربران آنها، خواستار رفع سریع این محدودیت‌ها هستیم. ضمن اینکه روی دادن چنین رخدادهای ناگواری در اکوسیستم استارت‌آپی و فضای کسب‌وکار دیجیتال کشور، نتیجه‌ای جز دلسردی بیشتر نیروهای متخصص و فعالان ارزشمندی که گنجینه‌های این آب و خاک هستند، نخواهد داشت.»
اختلال جدی در شبکه‌های داخلی
قطعی اینترنت حتی صدای پزشکان را هم درآورد؛ در روزهای گذشته بسیاری از پزشکان در حساب‌های کاربری خود در شبکه‌های اجتماعی به اختلالات اینترنت معترض شده و گفتند که اگر قرار بر قطع شدن اینترنت بود، چرا قانون ارائه خدمات نسخه‌نویسی به صورت الکترونیک اعمال شد که در چنین شرایطی فرآیند کار ما مختل شود. با این اوصاف روز پنج‌شنبه گذشته رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران با بیان اینکه به دستور مراجع ذی‌صلاح برای بعضی از پلتفرم‌ها و سکوهای خارجی به صورت موقت محدودیت‌هایی وضع شده است، تاکید کرد نیازهایی که مردم در استفاده از خدمات الکترونیکی دارند، با استفاده از ظرفیت‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی برقرار است و مشکل خاصی وجود ندارد. محمد خوانساری در یک گفت‌وگوی تلویزیونی اظهار کرد: «نیازهایی که مردم ما دارند در استفاده از خدمات الکترونیکی، چه آنهایی که با خدمات سایت‌های داخلی مانند خرید و فروش، تاکسی‌های اینترنتی، بانک‌ها، خدمات مالی، خدمات حوزه سلامت و نسخه الکترونیکی و... مرتبط هستند و چه نیازهایی که به شکل خدمات ارتباطی هستند، با استفاده از ظرفیت پیام‌رسان‌های داخلی، برنامه‌های کاربردی، ابزارک‌ها و برنامه‌های کاربردی تلفن همراه داخلی برقرار است و مشکل خاصی نیست. در حوزه خدمات دولت از طریق پنجره واحد خدمات دولت، خدمات دولت الکترونیکی به شکل روان در حال انجام است.»
خوانساری در پاسخ به اینکه شرایط و فعالیت وبگاه‌های دامنه IR و اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای کاربردی موبایلی به چه صورت است، گفت: «نرم‌افزارهای کاربردی موبایلی و وبگاه‌هایی که در دامنه IR هستند، بدون مشکل و بدون وقفه فعالیت خود را ادامه می‌دهند. علاوه بر این در حوزه خدمات بین‌المللی هم اینترنت بین‌الملل بدون مشکل در دسترس است؛ فقط برای بعضی از پلتفرم‌ها و سکوهای خارجی به دستور مراجع ذی‌صلاح به صورت موقت محدودیت‌هایی وضع شده است که مطابق ضوابط و مقررات، کار آنها به صورت موقت و محدود انجام می‌گیرد.»
با این حال اما کاربران از اختلال جدی در دسترسی به نرم‌افزارها و وبگاه‌های داخلی و صفحات پرداخت برای تاکسی‌های اینترنتی و دیگر اپلیکیشن‌های مبتنی بر خرید درون‌برنامه‌ای خبر داده‌اند. عده‌ای معتقدند که این اختلالات در سیستم پرداخت احتمالا به‌دلیل هک شدن سامانه بانک مرکزی توسط گروه هکری موسوم به انانیموس بوده است، اما مصطفی قمری وفا، مدیر روابط عمومی بانک مرکزی، پس از حمله این گروه به درگاه بانک مرکزی اعلام کرد: «درگاه اینترنتی بانک مرکزی در دسترس است و صرفا دقایقی به دلیل حمله به کانال ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی به بانک مرکزی، از دسترس خارج شده بود. در این نوع حملات موسوم به DDos پهنای باند شبکه با ترافیک جعلی پر می‌شود تا کاربران واقعی از دسترسی محروم بمانند. با قطع دسترسی خارجی در شبکه زیرساخت، این اختلال برطرف شده و سایت بانک مرکزی بدون هیچ‌گونه مشکلی، هم‌اکنون در دسترس است.»
حالا به نظر می‌رسد تداوم شرایط موجود و ادامه محدودیت‌های اینترنتی علاوه بر ایجاد اختلال در ارتباطات مجازی، ضرر چشمگیری به کسب‌وکارهای نوپا و اینترنتی وارد می‌کند که ممکن است بعضی از آنها جبران‌ناپذیر باشند.
