چطور فضای مجازی با انتشار اخبار نادرست درباره جنگ روسیه و اوکراین مقابله می‌کند؟
نبرد اینترنت با «مهندسی اطلاعات»
هر چند تحریم‌ها به دولت روسیه و مردم این کشور فشار می‌آورند، اما همچنان از گوشه و کنار روسیه صدای اعتراض‌هایی نه چندان بلند نسبت به جنگ علیه اوکراین شنیده می‌شود. با این حال روسیه دهه‌هاست که جنگ تبلیغاتی علیه اوکراین را شروع کرده و حالا از تایید و اقرار به بعضی واقعیت‌ها امتناع می‌کند؛ واقعیت‌هایی از جمله حمله سربازهای روس با تانک به شهرهای اوکراین، حملات هوایی، تیراندازی و گلوله‌باران خانه‌ها و کشتن غیرنظامیان بی‌‌گناه. در واقع مقامات روسیه این اطلاعات را برگردانده و مدعی هستند که این ارتش اوکراین است که روی شهرهای روسیه بمب می‌ریزد.
هدف کمپین‌های دروغ‌پراکنی روسیه، مغشوش کردن واقعیت‌ها درباره اوکراین و گیج کردن شهروندان آن برای آن است که بتوانند با گمراه کردن‌شان، تصمیم‌هایی علیه منافع آنها بگیرند. این موقعیت دارد نگران‌کننده می‌شود؛ تا جایی که پدرها هم دیگر پسرهای‌شان را باور ندارند و به آنها می‌گویند روسیه به این خاطر به اوکراین حمله کرد که با عملیات نظامی ویژه، آزادی را برای اوکراین به ارمغان بیاورد. این گزاره‌هایی است که کمپین‌های تبلیغاتی روسیه منتشر کرده و حتی بعضی از شهروندان اوکراینی هم آنها را باور کرده‌اند. به دلیل فقدان رسانه‌های آزاد در روسیه، اینترنت می‌تواند نقش حیاتی و مهمی در آگاه نگه داشتن مردم روسیه درباره وحشتی داشته باشد که نیروهای ارتش این کشور به غیرنظامیان اوکراینی تحمیل کرده‌اند. ارتباط با اینترنت نمی‌گذارد - برخلاف گذشته- این اطلاعات از دید جهان پنهان بمانند. جهان و پیش از آن مردم اوکراین به کمک ابزارهای آنلاین، قدم‌هایی نوآورانه به سمت مبارزه با اطلاعات دروغ و فیک‌نیوزهایی برداشته‌اند که روسیه سعی دارد منتشر کند.
رسانه‌های اجتماعی علیه رسانه‌های دولتی
دو سال پیش فیس‌بوک شروع به مشخص کردن حساب‌های کاربری تحت کنترل دولت روسیه در اینستاگرام و فیس‌بوک کرد. این شرکت هفته گذشته تایید کرد که شروع به محدود کردن الگوریتم‌هایی کرده است که به انتشار محتوای تولیدشده توسط دولت روسیه می‌پردازند و همچنین پست‌هایی را که حاوی لینک ارتباطی با چنین حساب‌های کاربری هستند را درجه‌بندی می‌کند. فیس‌بوک و اینستاگرام همچنین شروع به تنزل رتبه محتواهای مرتبط با دولت روسیه یا وب‌سایت‌های تحت کنترل رسانه‌های دولتی روسیه، کرده‌اند. توییتر حساب‌های کاربری مربوط به دولت روسیه را برچسب می‌زند و مشخص می‌کند تا جلوی گسترش اطلاعاتی را که غیر واقع خوانده می‌شوند، بگیرد. آخرین اقدام توییتر برچسب زدن و تنزل رتبه حساب‌های کاربری شخصی است که لینک‌های مربوط به رسانه‌های دولتی روسیه را منتشر می‌کنند و همچنین این شبکه اجتماعی برچسب‌های هشدار‌دهنده‌ای را روی توییت‌های با لینک‌های مشابه می‌زند. این اقدامات بعد از آن انجام شدند که رسانه‌های روسی چهره اوکراین را به شکل یک مهاجم و متجاوز تصویر کردند.
گروه هکرهای ناشناس
هفته گذشته گروه جهانی هکرهای ناشناس (Anonymous) علیه رژیم کرملین، اعلام یک جنگ سایبری کرد. این گروه شبکه‌های تلویزیونی دولتی روسیه را هک کردند؛ شبکه‌هایی که اخبار را به‌شدت سانسور کرده و حقیقت آنچه را که در اوکراین در حال وقوع است، تحریف می‌کنند. این گروه همچنین در حمایت از مردم اوکراین، وب‌سایت‌های دولتی روسیه و بلاروس، رسانه‌های دولتی، بانک‌ها، بیمارستان‌ها، فرودگاه‌ها، شرکت‌ها و گروه‌های هکری روسیه را مورد حمله قرار داده و هک کردند. این حملات با استفاده از همان تکنیک‌های DDoS انجام شدند که با آنها شبکه بانکی اوکراین و وب‌سایت‌های دولتی این کشور هک شده بودند. در چنین حملات سایبری، وب‌سایت در مواجهه با درخواست برای دریافت اطلاعات، در سیلابی از ترافیک بات‌ها و اختلالات شبکه‌ای غرق می‌شود.
ارتش آی‌تی اوکراین
مقاومت مردم اوکراین در جبهه سایبری هم فعال و موثر بوده است. بعد از حملات متعدد سایبری DDoS روسیه به موسسات و سازمان‌های اوکراینی در چند روز اول جنگ، وزیر تحول دیجیتال اوکراین از تشکیل ارتش آی‌تی در این کشور خبر داد؛ گروهی از متخصصان آی‌تی و مردم عادی اوکراین که می‌توانند با دنبال کردن دستورالعمل‌های لازم، مردم روسیه را از آنچه واقعا در اوکراین در حال وقوع است، مطلع کرده و روند انتشار اطلاعات دروغ توسط دولت روسیه را کندتر کنند.
بازنمایی کارکرد استارت‌آپ‌ها
مردم اوکراین همچنین تلاش کردند تا حباب اطلاعات تحت کنترل دولت روسیه را با استفاده از اپلیکیشن‌های محبوب‌شان بترکانند و به این ترتیب مردم روسیه را از موقعیت واقعی اوکراین مطلع کنند. در واقع نیروی بانفوذ این اپلیکیشن‌ها به مقاومت مردم اوکراین کمک کرده است. یک نمونه اپلیکیشن تغییر چهره محبوب اوکراینی Reface است که با هدف سرگرمی طراحی شده. کارمندان این استارت‌آپ از پناهگاه‌هایی در شهر کی‌یف کار می‌کنند تا اعلاناتی را برای کاربران روسی بفرستند که از آنها برای پیوستن به تظاهرات اعتراضی علیه دولت روسیه و حمایت از مردم اوکراین، دعوت می‌کنند.
جنگ چریکی نقشه گوگل
مثال دیگر پستی بود که از یک حساب کاربری در توییتر منتشر شد. این حساب کاربری که مدعی بود به گروه هکرهای ناشناس تعلق دارد، اعلام کرد مردم عادی اوکراین در بررسی‌های رستوران‌ها در گوگل به شرح و توضیح آنچه در اوکراین می‌گذرد، بپردازند تا مردم سراسر دنیا از حقیقت باخبر شوند.
ادامه نبرد آنلاین
در دنیای ارتباطات کمک کردن به جنگ‌زدگان هم اشکال تازه‌ای پیدا کرده و حتی راحت‌تر شده‌اند. در واقع مردم عادی در سرتاسر جهان می‌توانند با انتشار اطلاعات دروغ و فیک‌نیوزها توسط دولت روسیه، مبارزه کنند. این مبارزه هیچ روش پیچیده و خاصی ندارد. قبل از هر چیز بهتر است اخبار از طریق منابع خبری معتبر دنبال شوند. رسانه‌های اوکراین هم این روزها پوشش خبری جنگ در این کشور را به زبان انگلیسی انجام می‌دهند تا دنیا بتواند از وقایع این جنگ خبردار شود. علاوه بر رسانه‌های رسمی، حساب‌های کاربری اوکراینی در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به خوبی منعکس‌کننده اخبار و وقایع جنگ بشوند. دنبال کردن حساب‌های کاربری شخصی هم می‌تواند از آنچه زیر پوست اخبار رسمی می‌گذرد، خبر بدهد. در این میان نهادهای دولتی اوکراین به خصوص ریاست‌جمهوری، پارلمان اوکراین و وزارت امور خارجه این کشور، به خوبی از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی برای آگاه کردن مردم جهان از وقایع جنگ در این کشور استفاده کرده‌اند. با این اوصاف حساب‌های کاربری این نهادهای دولتی هم می‌توانند به عنوان منابع خبری موثقی در نظر گرفته شوند.
با این همه انتشار پست‌ها، مطالب و عکس‌های مربوط به جنگ بهتر است با وسواس و دقت بیشتری انجام شوند تا حتی به شکلی سهوی هم باعث انتشار اخبار نادرست و غلط نشود. در واقع باید پذیرفت که در قرن بیست‌ویکم دیگر حقیقت نمی‌تواند پنهان بماند و هر فرد مسوولیت‌پذیری که به واقعیت‌ها و اطلاعات قابل‌اعتماد دسترسی دارد، می‌تواند خودش یک منبع خبری باشد.
