گزارش ۶ ماه نخست اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی

رشد ثبت کسب‏وکارهای آنلاین در دوران کرونا

دنیای‌اقتصاد : توسعه فعالیت‎های دیجیتالی در کسب‎وکارها و سبک زندگی‎ها به نظر می‌رسد جزو اتفاقات خوشایند شیوع بیماری کرونا در جهان است به‌طوری‌که در این مدت کسب‌وکارهای سنتی به فناوری‎های دیجیتال گرایش پیدا کردند و از طرفی به استناد آمار منتشر شده از سوی اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی نسبت به سال گذشته پروانه‎های بیشتری برای تاسیس کسب‎وکارهای آنلاین صادر شده است. بر این اساس، در نیمه نخست سال‌جاری این اتحادیه ۴۲۸ پروانه صادر کرده است. درحالی‌که تعداد این پروانه‎ها در سال گذشته ۴۱۸ فقره و در سال ۱۳۹۷ نیز ۵۴۳ فقره بوده است. همچنین در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ به ترتیب ۲۲۳ و ۲۳۵ فقره پروانه صادر شده است تا به این ترتیب، مجموع تعداد پروانه‎های صادر شده از سوی اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی تا کنون به عدد ۱۸۴۷ فقره برسد.

هرچند انتظار می‎رود توسعه دیجیتال در تقویت نرخ مشارکت زنان تاثیر بسزایی داشته باشد با این حال، آمار به نقل از اتحادیه مذکور نشان می‎دهد تنها ۱۱ درصد کسانی‌که درخواست راه‎اندازی یک کسب‎وکار آنلاین را داشته‌اند، زن بوده‌اند. به عبارت دیگر، متقاضی ۱۶۴۸ کسب‌وکاری که از اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی پروانه دریافت کرده‌اند، مرد هستند که شامل ۸۹ درصد می‌شود و ۱۹۹ عدد از کسب‌وکارهایی که پروانه دریافت کرده‌اند، زن هستند. همچنین ۹۲۷ عدد از پروانه‌های کسب صادرشده از طرف اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی از نوع حقوقی هستند که شامل ۲/ ۵۰ درصد می‌شود و ۹۲۰ عدد از پروانه‌های کسب صادرشده، از نوع حقیقی هستند که شامل ۱/ ۴۸ درصد می‌شود.

میزان پراکندگی پروانه‌های صادرشده از سوی اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی از لحاظ محصولاتی که ارائه می‎دهد حاکی از آن است که 4/ 43 درصد پروانه‎ها برای آن دسته از کسب‎وکارهایی است که در فروشگاه‌های مجازی انواع کالا و خدمات عرضه می‎کنند. در این میان، 1/ 20 درصد پروانه‎ها برای عرضه صرفا خدمات و 3/ 17 درصد برای عرضه صرفا کالا در فروشگاه‌های مجازی بوده است و 4/ 12 درصد برای عرضه گروه کالایی خاص و 8/ 6 درصد شامل عرضه خدمات در یک گروه خاص در فروشگاه‌های مجازی می‌شود.

بررسی میزان پراکندگی پروانه‌های صادرشده از لحاظ نوع فعالیت‎ها نشان می‎دهد بیشترین پروانه برای راه‎اندازی فروشگاه‎های بزرگ جهت فروش کالاهایی مانند پوشاک، کیف و سیسمونی کودک، لوازم‌خانگی و لوازم سفر و... صادر شده به‌طوری که سهم این فعالیت‎ها از پروانه‎های صادر شده 9/ 18 درصد است. بعد از آن بیشترین پروانه برای کسب‌وکارهای مربوط به محصولات دیجیتال و لوازم برقی صادر شده تا با 5/ 11درصد سهم بیشترین تعداد پروانه را به خود اختصاص داده‌اند. کسب‌وکارهای حوزه جابه‌جایی هوشمند هم با ۹درصد در جایگاه سوم و خرده‎فروشی مواد غذایی با 2/ 7 درصد در جایگاه چهارم قرار دارند. در حوزه محصولات کشاورزی و پس از آن مواد شیمیایی و صنایع وابسته نیز کمترین پروانه کسب توسط اتحادیه صادر شد. 

در این گزارش آمده است تهران، اصفهان، البرز، فارس، خراسان‌رضوی و مازندران به ترتیب در صدر جدول دریافت‌کننده پروانه از اتحادیه کشوری کسب‌وکار مجازی هستند. نگاهی به انتهای این جدول نشان می‎دهد استان‎های سیستان و بلوچستان، اردبیل و ایلام نیز به ترتیب کمترین تقاضا را برای دریافت پروانه داشتند.   بیش از ۵۰ درصد از کسب‌وکارهای عضو اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، متعلق به استان تهران بوده که تا شهریور ۹۹ برای دریافت پروانه کسب‌وکار اقدام کرده‌اند. سهم مشارکت زنان در این پروانه‌ها تنها ۹درصد است و ۹۱درصد باقی‌مانده متعلق به مردان است. همچنین در این استان بیشترین پروانه‎ها به ترتیب برای راه‎اندازی فروشگاه‌های بزرگ، محصولات دیجیتال و لوازم برقی و تبلیغات صادر شده است. در شهرهایی مانند خراسان‌شمالی، بوشهر، آذربایجان شرقی، اردبیل، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، هرمزگان و همدان سهم مشارکت زنان از کسب‌وکارهای عضو اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی صفر درصد است. 

 افزایش شکایات در دوران کرونا

اگرچه شیوع بیماری کرونا در کشور به فعالیت برخی کسب‎وکارهای آنلاین رونق بخشیده، با این حال، در این مدت با بالا رفتن حجم سفارشات برخی از کسب‎وکارهای آنلاین، تعداد شکایت‎ از این کسب‌وکارها نیز بالا رفته است. طوری که تعداد شکایات ثبت شده در پنل اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی طی سه ماه نخست سال‌جاری از سال 1397 بیشتر است. به عبارت دیگر، این رقم در سال 1397 بالغ بر 1465 فقره شکایت بوده که تا پایان خرداد 1399 به 1527 مورد رسیده است. شکایات ثبت شده در سال 1398 در پنل اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی 2677 فقره بوده است.

براساس آنچه در این گزارش آمده بیشترین شکایات ثبت شده در این اتحادیه مربوط به عدم تامین کالا یا ارائه خدمات و سپس عدم تحویل به موقع آن است که تقریبا نیمی از شکایت‎های سه ماه نخست سال 1399 را شامل می‎شود.

اتحادیه کسب‎وکارهای مجازی گزارشی را تحت عنوان شکایات ثبت و بررسی شده تهیه و تنظیم کرده که عبارت است از: شکایات ثبت شده در پنل اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی و همچنین شکایات ارجاع شده از سمت وزارت صمت و اتاق‌های اصناف ایران و نماد الکترونیک (ای‌نماد) می‎پردازد. این گزارش نشان می‎دهد از سال 1397 تاکنون بیش از 8هزار مورد شکایت ثبت و ارجاع شده را پاسخ داده که 5347 فقره شکایت در پنل اتحادیه ثبت شده و ۷۲۳ فقره از سمت وزارت صمت و اتاق‌های اصناف ایران و 2175 مورد از سمت نماد الکترونیک (ای نماد) به اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی ارجاع شده است. 

موضوع عدم ارائه خدمت یا تحویل کالا با 47درصد و ثبت 1020 فقره شکایت بیشترین درصد را در میان شکایات ارجاع شده از سال 1397 تاکنون است. همچنین 23 درصد شکایات یا 501 فقره آنها به مغایرت کالا و خدمات تبلیغ شده در وب‌سایت با کالا و خدمات دریافتی مربوط بود که بیشترین سهم از شکایات را دارد. پس از آنها بیشترین شکایات به عدم بازپرداخت وجه (15 درصد)، دیرکرد در تحویل کالا یا خدمات (8 درصد) و عدم ارائه خدمات پس از فروش (7 درصد) است. البته در لیست شکایت‎هایی که در پنل اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی ثبت شده می‌توان شاهد مواردی مانند عدم پاسخگویی شرکت به نارضایتی مصرف‌کننده، عرضه کالای غیرمجاز، نقض حفاظت از داده‎های مصرف‎کننده، تحمیل شروط غیرمنصفانه به مصرف‌کننده و دریافت مبلغ اضافی از مصرف‌کننده (خارج از فاکتور) هم بود.