ادامه استفاده از تلگرام شش ماه بعد از فیلترینگ
دوپینگ چاره پیام‌رسان‌های داخلی نبود
سال گذشته بود که فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی از ابلاغ مصوبه‌ای به این شورا درباره حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی خبر داد و اعلام کرد با ابلاغ این مصوبه وام بدون بهره تا سقف ۵ میلیارد تومان بدون ضمانت‌نامه سخت و با سفته به تمامی پیام‌رسان‌های داخلی داده می‌شود. چند ماه پس از این ابلاغ هم به‌طور رسمی اعلام شد ۵ پیام‌رسان داخلی وام پنج میلیاردی مصوب شورای عالی فضای مجازی را دریافت کردند و پس از آن هم عباسی شاهکوه، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت نیز اعلام کرد که امکانات رایگان، زیرساخت لازم و وام چند میلیاردی در اختیار ۹ پیام‌رسان بومی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد دهمه امکاناتی که برای اوج گرفتن پیام‌رسان‌های داخلی لازم بود، مهیا شد اما اعتماد عمومی آن طور که انتظار می‌رفت شکل نگرفت.
کاهش عضویت در پیام‌رسان‌های داخلی
یکی از اهداف موافقان فیلترینگ تلگرام این بود که فضای رقابت برای پیام‌رسان‌های داخلی مهیا شود و کاربران ارتباطاتشان را در شبکههای اجتماعی که در داخل کشور طراحی شده‌اند، ادامه دهند. برای این هدف مطابق آمار رسمی میلیاردها تومان هزینه صرف شد اما امروز و ۶ ماه پس از اجرای آن، آمار جدید یک مرکز افکارسنجی نشان می‌دهد که ۵ پیام‌رسان مشهور داخلی تاکنون توانسته‌اند اعتماد ۱۵ درصد از کل کاربران داخل را به سمت خود جلب کنند.
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) می‌گوید که میزان استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی داخلی از خرداد ماه تا مهر ماه کاهش یافته است؛ پیام‌رسان «سروش» که در فروردین ماه قبل از فیلتر تلگرام، حدود ۲ درصد عضو داشته است در خرداد ماه و بر اساس نتایج نظرسنجی ملی ایسپا به ۵/ ۱۳ رسیده بود اما در مهرماه سال جاری این مقدار به ۳/ ۴درصد رسیده است، «ایتا» از ۹/ ۲درصد به۹/ ۰ درصد، «آی‌گپ» و «بله» هرکدام از ۵/ ۲ و ۸/ ۱درصد به ۴/ ۰ درصد، «گپ» از ۴/ ۱ درصد به ۲/ ۰ درصد، «بیسفون» و «ساینا» از ۶/ ۰ درصد هرکدام به ۱/ ۰ درصد رسیده‌اند.
همچنین ۳/ ۳۶ درصد پاسخگویان اظهار کرده‌اند در حال حاضر از هیچ یک از شبکههای اجتماعی استفاده نمی‌کنند. به عبارت دیگر در حال حاضر ۷/ ۶۳ درصد پاسخگویان اعلام کرده‌اند حداقل عضو یکی از شبکههای اجتماعی مجازی هستند. این مساله گویای آن است که با وجود فیلترینگ، همچنان بیش از ۴۷ درصد کاربران از تلگرام استفاده می‌کنند و در ماه‌های گذشته میزان استفاده از شبکههای اجتماعی داخلی کاهش چشمگیری داشته است.
نتایج این نظرسنجی همچنین نشان داد در مهر ماه ۱۳۹۷، معادل ۵/ ۶۲ درصد از پاسخگویان اعلام کردند قبل از فیلتر تلگرام از این پیام‌رسان استفاده می‌کردند. نکته جالب توجه اینکه در نظرسنجی خرداد ماه این مرکز نیز ۴/ ۶۲ درصد پاسخگویان گفته بودند قبل از فیلتر از تلگرام استفاده می‌کردند. بر اساس نتایج این نظرسنجی در حال حاضر و با گذشت حدود پنج ماه از فیلتر تلگرام ۳/ ۴۷درصد از کل پاسخگویان اعلام کرده‌اند همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند که این عدد نسبت به خردادماه تقریبا ثابت مانده است. بر اساس نتایج این نظرسنجی زنان و مردان تقریبا به یک میزان از تلگرام استفاده می‌کنند.
همچنین استفاده از واتس‌آپ بعد از فیلتر تلگرام افزایش یافته، این عدد بر اساس نظرسنجی ملی ایسپا در نیمه فروردین ماه سال جاری قبل از فیلتر تلگرام۱۲ درصد بوده اما در خرداد و مهر ماه به ترتیب ۲۵ درصد و ۱/ ۳۰ درصد بوده است. میزان استفاده از اینستاگرام بعد از فیلتر تلگرام رشد صعودی داشته و از ۷/ ۱۷ درصد در فروردین ماه سال جاری به ۲/ ۳۲ درصد در خردادماه رسیده بود اما این عدد طبق نتایج اخیر ایسپا از خرداد تا مهر نسبتا ثابت مانده است.
برتری مطلق اثر شبکه‌ای و جامعه کاربری
یک کارشناس توانمندسازی استارت‌آپ‌ها معتقد است ۵ یا ۶ سال دیرتر از آنچه لازم بود دولت و نهادهای قانونی به قدرت پیام‌رسان‌ها و شبکههای اجتماعی پی بردند. فرصت‌سوزی در زمانی که مردم از بین وایبر و تلگرام دنبال گزینه بودند باعث شد تا در نهایت تلگرام محبوب و در بین کاربران پرکاربرد شود. ناصر غانم‌زاده درباره آنچه باعث کم اقبالی پیام‌رسان‌های داخلی با وجود حمایت‌های مالی در برابر پیام‌رسان‌های خارجی شده است، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «از زوایای مختلف می‌توان به این موضوع نگاه کرد. فارغ از همه حرف‌ها اصولی از نظر فنی وجود دارد که چرایی برتری مطلق پیام‌رسان‌های خارجی در برابر پیام‌رسان‌های داخلی را در چند سال گذشته در ایران نشان می‌دهد. به‌طور مثال اگر امروز شما از خارج وارد ایران شوید کدام یک از پیام‌رسان‌ها را برای ارتباط با خانواده‌تان در ایران انتخاب می‌کنید؟ مسلما آن شبکه‌ای که دوستان و خانواده‌تان در آن عضو هستند، در ایران تلگرام، در آمریکا واتس‌اپ و در چین وی‌چت محبوب است. بنابراین در اینجا دو عامل اثر شبکه‌ای و جامعه کاربری دو دلیل مهم هستند که مانع از آن می‌شوند که شما نتوانید به سادگی پیام‌رسان جدید بیاورید و اگر هم بیاورید نمی‌توانید ۴۰ میلیون مخاطب جذب کنید.»
او ادامه می‌دهد:«اما اگر می‌پرسید چطور می‌توان مثل تلگرام در این کار موفق شد؟ باید گفت که این کار باید ۷ سال پیش شروع می‌شد. درست زمانی که پیام‌رسان‌های داخلی به شکل خصوصی و خودجوش شکل می‌گرفتند اما با مانعی دولتی به اسم فیلترینگ برخورد کردند. بخشی از پیام‌رسان‌ها حتی تا پیش از شیوع استفاده از پیام‌رسان وایبر در ایران شکل گرفته بودند اما ما خود با دست خودمان این فضا را که می‌توانستیم به آسانی دست بگیریم، بستیم. در آن شرایط نیز مردم گزینه دیگری جز پیام‌رسان خارجی نداشتند و بعد از وایبر به سمت تلگرام رفتند.» او درباره اینکه چرا همچنان در شرایط فیلتر تلگرام مردم به سمت گزینه‌های داخلی نمی‌روند، ادامه می‌دهد: «دو ویژگی جامعه کاربری و اثر شبکه‌ای همچنان در پیام‌رسان‌های خارجی قوی عمل می‌کند و پیام‌رسان‌های داخلی که به‌عنوان گزینه‌های جایگزین معرفی شدند و عمدتا وابسته به دولت هستند، به دلیل فقدان این دو عامل نه تنها برتری مطلق به دست نمی‌آورند، بلکه با مانع پذیرفته شدن از سوی مخاطب هم روبه‌رو هستند، چرا که چنین محرک‌هایی با پول و دستور از بالا خریدنی نیست، این فرآیند زمانبر، تکنولوژی محور و نیازمند اعتمادسازی است که ما در پیام‌رسان‌های داخلی هیچ کدام را ایجاد نکردیم. شاید ۵ یا ۶ سال پیش به‌صورت خودجوش چنین روندی در حال شکل‌گیری بود که از نطفه خفه شد. به «وی‌چت» نگاه نکنید که در حال حاضر در چین به یک شرکت چند ۱۰میلیارددلاری تبدیل شده است.»
او معتقد است که در مثلث سه ضلعی این بازی رقابتی؛ برتری مطلق با اثر شبکه‌ای و جامعه کاربری است چراکه قدرت اعتمادسازی به واسطه تکنولوژی زمانبر است و نمی‌توان آن را با پول خرید، کمااینکه به پیام‌رسان‌های داخلی پول‌هایی تزریق شد اما موفق نشدند. «هرچند شائبه‌ای هم هست که گفته می‌شود پول‌ها در جای دیگری خرج شده است. تلگرام نمونه خوبی است که نشان داد در زمان محبوب شدنش در جهان فیچرها و امکانات کمی داشت اما به تدریج رشد کرد.» با بسته شدن تلگرام و غیر رقابتی شدن فضا بین پیام‌رسان‌های خارجی و داخلی بسیاری از کارشناسان اعلام کردند این آبراهه به جایی جز کاهش اعتماد عمومی نمی‌رود. حالا که آمارهای رسمی و غیررسمی حکایت نزدیکی با این پیش‌بینی دارند به نظر می‌رسد اصلاح ساختار بازار رقابت پیام‌رسان‌ها در ایران ممکن‌ترین گزینه باشد.
ارسال نظر