سرورهای تلگرام به ایران می‌آید؟

علیرضا شیرازی
مدیر بلاگفا

اخیرا شورای عالی فضای مجازی مصوبه‌ای در زمینه الزام سرویس‌های پیام رسان فعال در کشور برای ذخیره‌سازی اطلاعات در کشور و در واقع انتقال سرورهایشان به داخل کشور داشته است. قاعدتا منظور از این سرویس‌های پیام رسان محبوب چیزی جز پیام‌رسان تلگرام نیست. اما آیا تلگرام با توجه به چنین مصوبه‌ای سرورهایش را به داخل کشور خواهد آورد؟ پاسخ این سوال را کسی جز مدیران این پیام‌رسان نمی‌تواند بدهد. آنها با توجه به سیاست‌ها و منافع خود ممکن است تغییری در مکان سرورها و زیرساخت خود ندهند، یا با توجه به منافع محتمل همه یا بخشی از سرورهای خود را به ایران منتقل کنند. اما چنین مصوبه‌ای و تاثیرات احتمالی آن را می‌توان از دیدگاه‌های مختلف ارزیابی کرد.

۱.مصوبه‌ای برای فعال‌ها!

اگرچه مصوبات شورای عالی فضای مجازی با توجه به جایگاه این شورا می‌تواند به نوعی قانون تلقی شود، اما مبانی این مصوبه جای ابهام دارد، آیا می‌توان سایت، نرم‌افزار یا سرویسی را صرفا بر مبنای فعال بودن در کشور ملزم به کاری کرد؟ مثلا می‌توان از فردا برای سرویس ایمیل جی‌میل یا یاهو، یا دانشنامه ویکی‌پدیا یا جست‌وجوگر گوگل که همگی سرویس‌های محبوب بین ایرانی‌ها و البته فعال و در دسترس در کشور هستند انتظار مصوبه‌ای مشابه داشت؟ اصولا معیار فعال بودن چیست؟ قاعدتا سرویسی که در اینترنت فعال نیست جای بحث ندارد اما قابل تصور است که منظور از فعال همان محبوب است وگرنه باید انتظار داشت که مثلا پس از یک‌سال ایرانی‌ها به هیچ سرویس پیام‌رسان قدیمی یا جدیدی که امروز فعال هستند یا در آینده فعال خواهند شد دسترسی نخواهند داشت، حتی اگر قرار باشد برای ارتباط با افرادی در خارج از کشور باشد.

۲.تصمیم به افق چین!

حقیقت این است که مسوولان فضای ارتباطی کشور نگاهی به کشور چین دارند. چین جست‌وجوگر وب، پیام‌رسان‌ها و سرویس‌های متعدد برخط بومی خاص خود را دارد و حتی شرکت‌های چند ملیتی نیز گاهی مجبور به تبعیت از قوانین سختگیرانه این کشور می‌شوند. اما آنچه باید در نظر داشت شرایط متفاوت چین و ایران است. چین کشوری با بازار و اقتصادی پویا و بسیار بزرگ و ارتباط مالی بسیار گسترده با غرب است که جاذبه بسیار بالایی برای تمام شرکت‌های دنیا دارد. جمعیت و نیروی کار بالا و اقتصاد پویای چین بازار و شرایط خوبی را برای شرکت‌های بومی و فعال در این کشور نیز به‌وجود آورده است. حتی با نگاهی ساده هم نمی‌توان قیاسی برابر بین بازار ایران و چین داشت.

۳.آیا انتقال سرورها به داخل کشور ممکن است؟

آیا اصولا تلگرام یا هر سرویس پیام رسانی می‌تواند سرورهای خود را به کشور منتقل کند؟ جواب این سوال به سیاست‌ها، معماری، ویژگی‌های زیرساخت و سرمایه‌گذاری این سرویس‌ها مرتبط است. به‌طور مثال اگر پیام رسانی از سرویس‌های ابری آمازون،گوگل یا مایکروسافت استفاده کند که البته بسیار هم بین پیام رسان‌ها رایج است، عملا انتقال سرورها به داخل کشور چندان معنایی ندارد. همچنین ممکن است سرورها یا نرم‌افزارها دارای ویژگی‌ها یا لایسنس‌هایی باشند که به‌راحتی نتوان آن را به داخل کشور آورد یا اگر شرکتی چند میلیون دلار برای ساخت دیتاسنتر و ایجاد زیرساخت خود هزینه کرده باشد ممکن است انتقال سرورهایش به کشور دیگری توجیه اقتصادی نداشته باشد. همچنین مواردی مثل تمایل به حمایت یا شرایط قانونی و فعالیت در یک کشور خاص، نزدیکی به تیم فنی نیز می‌تواند در انتخاب محل سرورها و نگهداری اطلاعات تاثیر داشته باشد. در عین حال باید پاسخی یافت برای کاربران دیگر این سرویس‌ها که اصولا در کشور دیگری هستند آیا اطلاعات آنها نیز در ایران ذخیره خواهد شد؟ و آیا از لحاظ نرم‌افزاری برای پیام رسان مقدور است که اطلاعات کاربران کشورهای مختلف را به تفکیک در دیتاسنترهای مختلفی نگه دارد؟ با توجه به شرایط و سوالات مطرح شده به زبان ساده می‌توان گفت موضوع فقط انتقال چند سرور نیست، هرچند می‌توان متصور بود که پیام‌رسان‌ها بتوانند بخشی از اطلاعات کاربران از جمله فایل‌های تصویری یا چند رسانه‌ای که توسط کاربران به اشتراک گذاشته می‌شوند را در سرورهای داخل کشور میزبانی کنند یا شبکه‌های دسترسی محتوا CDN برای دسترسی سریع‌تر کاربران به این فایل‌ها در داخل کشور ایجاد کنند.

۴.دولت به دنبال چیست؟

مزایای زیادی برای حضور سرورها و ذخیره‌سازی اطلاعات پیام‌رسان‌ها در ایران وجود دارد. وجود سرورها در ایران به معنای تابعیت کامل پیام رسان از قوانین ایران و نهادهای نظارتی، قضایی و انتظامی است. در چنین شرایطی عملا مفهومی به نام رمزگذاری داده‌ها و پیام‌ها بی معنا می‌شود و توان نظارتی بالایی برای فعالیت کاربران در این پیام‌رسان‌ها برای نهادهای فعال در کشور به‌وجود می‌آید، هرچند ممکن است در عمل از چنین توانی استفاده نشود. جاذبه مهم و دیگر انتقال سرورهای پیام‌رسان‌ها به‌خصوص پیام‌رسان تلگرام کاهش پهنای باند مصرفی بین‌الملل است. مساله‌ای که بارها در صحبت‌های گذشته مسوولان و برخی منتقدان این سرویس‌ها اشاره شده است. با توجه به محبوبیت بالای سرویسی مانند تلگرام در ایران انتقال سرورها به معنای کاهش قابل ملاحظه و چند میلیون دلاری در پهنای باند خریداری شده توسط شرکت زیرساخت است. هرچند بعید است که کاربران به‌طور مستقیم و کامل از این صرفه‌جویی چند میلیونی بهره ببرند.

منبع: www. shirazi.blogfa.com