البته تولیدکنندگان قیمت تمام شده کره را ۱۰ هزار تومان می‌دانستند و معتقد بودند که باید ۱۲ هزار تومان به‌دست مصرف‌کننده برسد. شرایط بازار نهاده‌ها هم همچنان آشفته است و دولت قیمت مصوب شیر خام را هم افزایش داد و به ۴۵۰۰ تومان رساند که روی تمامی محصولات لبنی تاثیر گذاشت. آزادسازی کره در این شرایط انجام شد و تولیدکنندگان وارد فضای رقابتی شدند و نرخ‌گذاری براساس قیمت تمام‌شده انجام شد. حال با گذشت بیش از یک ماه از آزادسازی کره قیمت این قلم از میز صبحانه ایرانیان روی ۱۰ هزار تومان ثابت مانده است.

 توزیع محدود

سرانه مصرف کره در کشور روزانه ۱۰۰ تن است درحالی‌که ظرفیت تولید کارخانه‌های صنایع لبنی ایران روزانه ۶۰۰ تن است. مشاهدات میدانی ما نشان می‌دهد کره هم مثل روغن درگیر توزیع نامناسب است چراکه به‌گفته بسیاری از فروشگاه‌ها کره را «به عصر نرسیده تمام می‌کنیم». یکی از سوپرمارکت‌‌دارهای خیابان میرزای شمالی به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «قبلا هرچقدر که کره می‌خواستیم می‌دادند اما الان نه، خریدش شده مثل روغن، محدود.» کره ۱۰۰ گرمی اوایل امسال ۴ هزار تومان بود که تا آخر تابستا‌ن به دلیل اتمام ذخیره کره وارداتی و تولید داخلی این کالا به ۸ هزار تومان رسید. تولیدکنندگان نسبت به هزینه‌های بالای تولید اعتراض کردند و افزایش قیمت محصولات لبنی کلید خورد. تولیدکنندگان خواهان کوتاه شدن دست دولت از نرخ‌گذاری هستند و دولت هم این مطالبه را با آزادسازی قیمت کره شروع کرد. پس از آزادسازی قیمت کره که تولیدکنندگان می‌گفتند باید بالای ۱۲ هزار تومان باشد به سبب رقابتی بودن بازار به ۱۰ هزار تومان رسید. اما مشاهدات ما نشان می‌دهد توزیع همچنان نامناسب است. بسیاری از فروشگاه‌های همیشه تخفیف که محل اصلی خرید مردم محله هستند کره را سهمیه‌‌بندی کرده‌اند. یکی از فروشندگان این فروشگاه‌ها به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید هر مشتری می‌تواند فقط دو عدد کره بخرد: «میزان محدودی به ما می‌دهند و اگر مشتری زیاد خرید کند به همه نمی‌رسد. البته همین‌طوری هم تا ظهر کره تمام می‌شود.»

 شرایط مناسب تولید

سیدمحمدرضا بنی‌طبا درباره وضعیت تولید کره پس از انتقال به گروه دو و آزادسازی قیمتی به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «مهم‌ترین تاثیری که آزادسازی کره روی صنایع لبنی گذاشت کاهش نرخ چربی شیر است.» به گفته این فعال صنایع لبنی از زمانی‌که کره از لیست قیمت‌گذاری دولتی بیرون آمده فضای بازار رقابتی شده است. نرخ چربی شیر از سال ۹۸ نسبت به امسال دو برابر شده است؛ قیمت هر ۱/ ۰ درصد چربی در سال گذشته ۳۰ تومان بود که امسال به ۶۰ تومان رسید: «افزایش هزینه‌ها باعث شد دولت نرخ مصوب چربی شیر را افزایش دهد اما بازار کلا خارج از قواعد دولت کار می‌کند. نرخ‌گذاری دستوری در شرایطی که همه زیر فشارهای هزینه‌های تولید کمر خم می‌کنند عملا بی‌فایده است؛ دولت برای خودش نرخ تعیین می‌کند و اما فروشنده و خریدار راه خودشان را می‌روند.» بنی‌طبا درباره تاثیر آزادسازی قیمت کره روی بازار لبنیات می‌گوید قدم بسیار خوبی بود:‌ «گام اول آزادسازی قیمت لبنیات که با کره برداشته شد بازار شوک قیمتی را پشت سر گذاشت اما بالاخره عرضه و تقاضا نرخ را تعیین کردند و هم‌اکنون هم تولیدکنندگان نزدیک به همان نرخ قیمت‌گذاری انجام می‌دهند.» کره ۱۰۰ گرمی که ابتدای امسال ۴ هزار تومان فروخته شد پس از اتمام کره‌های وارداتی و شروع به کار خطوط تولید صنایع لبنی داخلی ۸ هزار تومان نرخ‌گذاری شد و هم‌اکنون روی ۱۰ هزار تومان مانده است: «وقتی بازار رقابتی باشد قیمت‌ها متعادل می‌شود. با آزادسازی قیمت لبنیات نرخ چربی شیر به ۸۰ تومان رسید اما بعد از مدتی روی ۷۰ تومان ایستاد.» نکته قابل تامل فاصله زیاد معادلات دولت با بازار واقعی است. دولت چربی را ۶۰ تومان نرخ‌گذاری کرده اما فعالان بازار براساس نظام عرضه و تقاضا مراوده می‌کنند: «وقتی تولیدکننده شیر می‌گوید زیر ۸۰ تومان صرفه اقتصادی ندارد کارخانه‌دار مجبور به خرید است. از طرفی چون به نوعی هم کارخانه‌دار و هم گاودار تولیدکننده هستند حرف همدیگر مبنی بر بالا بودن هزینه‌های تولید را می‌فهمند این دولت است که گوشش بدهکار نیست.» مساله چربی شیر نمونه و مثال بسیار خوبی برای معیار قرار دادن آزادسازی قیمت‌ها است. برای مثال چربی خارج از نرخ تعیین شده توسط دولت، رفتار خودش را دارد؛ دولت هر ۱/ ۰ درصد را ۶۰ تومان نرخ‌گذاری کرد درحالی‌که نزدیک به ۸۰ تومان فروخته می‌شد و پس از آزادسازی قیمت کره به سبب رقابتی بودن بازار تعدیل شد و به ۷۰ تومان رسید. بنی‌طبا درخصوص طرح آزادسازی قیمت کره می‌گوید: «اگر قرار بود فضا مثل قبل دستوری بماند و رقابتی نشود شاید الان کره بالای ۱۲ هزار تومان بود. اما درحال‌حاضر که فضا رقابتی شده تمامی تولیدکنندگان سعی می‌کنند نرخ تعیینی را حدود ۱۰ هزار تومان نگه دارند. البته برخی از تولیدکنندگان از چربی وارداتی استفاده می‌کنند که با نرخ آزاد قیمت‌گذاری می‌شود ولی خب در شرایط کنونی خریدار چندانی ندارد.»

 نتیجه

صادرات کره ممنوع است؛ البته فعلا. ناظران بازار لبنیات می‌گویند شروع صادرات کره باعث تحریک قیمت شیر خام می‌شود که روی قیمت مصرف‌کننده تاثیر می‌گذارد که البته اگر سیاست دستوری درکار نباشد دوباره تعدیل می‌شود. با این حال با توجه به شرایط کشور و تولید زیر ظرفیت کارخانه‌ها فعلا صادراتی صورت نمی‌گیرد. کلاف آشفته‌بازار صنایع گوشتی و لبنی بازار نهاده‌های دامی است که تماما با ارز دولتی وارد می‌شود و حدود ۵۰ درصد آن در بازار آزاد گاه به ۳ برابر قیمت فروخته می‌شود. کارشناسان می‌گویند برای داشتن صنعتی پویا قیمت‌ نهاده‌ها باید آزاد شود؛ هرچند این آزادسازی شوک قیمتی به محصولات وارد می‌کند اما با تعدیل آن در گذر زمان قیمت اصلی آن درمی‌آید؛ قیمتی که براساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و برخلاف سیاست دستوری دارای ثبات است. گام اول آزادسازی لبنیات نتایج قابل قبولی از خود برجای گذاشت. باید دید با توجه به شرایط فعلی کشور و مسائلی همچون درگیری تولیدکننده و مصرف‌کننده با تورم گام‌های بعدی آزادسازی یکی از اصلی‌ترین اقلام سبد معیشتی خانوارها چگونه برداشته می‌شود.