پایانه خارک توانسته بهرغم همه چالش‌‌ها، تداوم صادرات نفت ایران را تضمین کند
پایانه‌‌های نفتی؛ شاهرگ توسعه صادرات
تولید و صادرات نفت ایران در سال‌های اخیر، بهرغم تحریم‌‌ها، روندی افزایشی را تجربه کرده است. تولید نفت خام این کشور در ابتدای سال ۲۰۲۴ به حدود ۳.۲ میلیون بشکه در روز رسید و صادرات نفت به ۱.۵ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. این میزان صادرات در سه ماه اول ۲۰۲۴ نشان‌‌دهنده رشد قابل‌توجهی است و بخش عمده‌‌ای از آن به چین صادر می‌شود. صادرات ایران به چین، که بیش از ۹۰درصد نفت صادراتی کشور را به خود اختصاص می‌دهد، همچنان نقش اساسی در درآمدهای نفتی ایران ایفا می‌کند. در کل، نفت ایران همچنان بخش مهمی از تامین مالی کشور را تشکیل می‌دهد و در شرایط تحریمی، تامین منابع مالی از طریق فروش نفت همچنان حیاتی باقی مانده است. این وابستگی اقتصادی به نفت، پایانه‌‌های نفتی کشور را به نقاط استراتژیک برای ادامه جریان صادرات نفت و تامین درآمدهای ارزی تبدیل کرده است.
پایانه‌‌های نفتی، نه تنها در ایجاد پایداری اقتصادی و تامین منابع مالی کشور نقش دارند، بلکه در مسیرهای تجارت انرژی و در سیاست‌‌های بین‌المللی نیز نقش بی‌‌بدیلی ایفا می‌کنند. در این میان، پایانه‌‌های نفتی ایران با زیرساخت‌‌های پیشرفته، موقعیت‌‌های استراتژیک و ظرفیت‌‌های متعدد خود، به یک ابزار راهبردی برای حفظ و ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی انرژی تبدیل شده‌‌اند. نفت یکی از بزرگ‌ترین منابع درآمدی ایران است و در حقیقت، اقتصاد کشور به‌‌شدت به صادرات این محصول وابسته است. در سال‌های اخیر، سهم نفت از درآمدهای صادراتی کشور بیش از ۵۰درصد بوده است. بنابراین، پایانه‌‌های نفتی که به‌‌عنوان حلقه‌‌های اصلی ارتباط ایران با بازارهای جهانی نفت عمل می‌کنند، نقش حیاتی در پایداری و رشد اقتصادی کشور ایفا می‌کنند. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌‌ها برای ایران در این زمینه، تحریم‌‌ها و فشارهای سیاسی جهانی است که گاه باعث مختل شدن صادرات نفت می‌شود. با این حال، پایانه‌‌های نفتی کشور به‌‌ویژه پایانه خارک، توانسته‌‌اند بهرغم این چالش‌‌ها، تداوم صادرات نفت را تضمین کنند.
به گفته معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت، سید علی‌‌محمد موسوی، راهبرد ایران سیاست همسایگی و تلاش برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه است و ظرفیت‌‌های راهبردی پایانه‌‌های نفتی فرصتی بی‌‌نظیر برای توسعه اقتصاد و افزایش صادرات ایجاد کرده است.
خارک؛ قطب اصلی صادرات نفت
پایانه خارک به‌‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پایانه نفتی ایران، دروازه صادرات نفت خام کشور شناخته می‌شود. این پایانه روزانه مقادیر عظیمی نفت خام را از طریق اسکله‌‌های مجهز خود به کشتی‌‌های نفتی صادر می‌کند. تقریبا ۹۳درصد از کل صادرات نفت ایران از این پایانه انجام می‌شود. موقعیت جغرافیایی خارک در خلیج فارس و دسترسی آسان به آب‌‌های آزاد بین‌المللی، این پایانه را به نقطه اتصال ایران به بازار جهانی نفت تبدیل کرده است. این پایانه از نظر زیرساخت‌‌های مدرن، همچون مخازن ذخیره‌‌سازی و خطوط لوله زیردریایی، یکی از پیشرفته‌‌ترین پایانه‌‌های نفتی جهان به شمار می‌‌آید. در دوران دفاع مقدس، باوجود حملات مکرر دشمن به این پایانه، ماموریت صادرات نفت به‌‌خوبی انجام شد و حتی در شرایط بحرانی این پایانه توانست به‌‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد ایران عمل کند.
پایانه جاسک؛ گامی به سوی تنوع‌‌بخشی
پایانه جاسک، که به‌‌عنوان دومین قطب صادرات نفت ایران به شمار می‌‌آید، در راستای تنوع‌‌بخشی به مسیرهای صادراتی نفت و گاز ایران اهمیت ویژه‌‌ای دارد. با افتتاح خط لوله گوره-جاسک، ایران توانسته به‌‌طور مستقل از مسیرهای تنگه هرمز، نفت خود را به مقصدهای آسیایی و اروپایی صادر کند. این پایانه با زیرساخت‌‌های پیشرفته و ظرفیت ذخیره‌‌سازی بالا، علاوه بر تقویت امنیت انرژی کشور، نقش مهمی در ایجاد تنوع در مسیرهای صادرات نفت ایفا می‌کند. از آنجا که تحریم‌‌ها و تهدیدهای خارجی در سال‌های اخیر فشار زیادی به مسیرهای نفتی ایران وارد کرده، پایانه جاسک توانسته ریسک‌‌های ناشی از وابستگی به تنگه هرمز را کاهش و به‌‌عنوان یک راهبرد مهم در سیاست‌‌های اقتصادی ایران شناخته شود.
پایانه شمال؛ مرکز سوآپ نفتی
پایانه شمال، واقع در سواحل دریای خزر، یکی دیگر از پایانه‌‌های نفتی است که به‌‌ویژه در زمینه سوآپ نفتی و صادرات میعانات گازی اهمیت دارد. این پایانه که با ظرفیت بارگیری ۲۰۰هزار بشکه نفت خام در روز فعالیت می‌کند، به‌‌عنوان یکی از قطب‌‌های صادراتی نفت ایران در منطقه دریای خزر شناخته می‌شود. سوآپ نفتی از این پایانه به‌‌عنوان یک استراتژی مهم برای استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک ایران در تعاملات انرژی بین‌المللی مطرح است. علاوه بر این، پایانه شمال می‌تواند به‌‌عنوان پشتیبانی برای صادرات نفت از دیگر پایانه‌‌ها مانند خارک و جاسک عمل کند. به گفته موسوی احیای مجدد سوآپ نفتی، برای کشور اهمیت راهبردی و اقتصادی دارد و استفاده از این موقعیت ژئوپلیتیک می‌تواند به شکوفایی اقتصادی و افزایش تعامل‌‌های بین‌المللی کمک کند.
مراکز صادرات میعانات گازی
عسلویه و ماهشهر به‌‌عنوان مراکز عمده تولید و صادرات میعانات گازی و فرآورده‌‌های نفتی در ایران فعالیت می‌کنند. پایانه عسلویه، که در نزدیکی پارس جنوبی قرار دارد، به‌‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید میعانات گازی در جهان شناخته می‌شود. این پایانه با برخورداری از فناوری‌‌های مدرن و ظرفیت‌‌های بزرگ ذخیره‌‌سازی، نقش کلیدی در صادرات گاز و میعانات گازی ایران دارد. پایانه ماهشهر نیز با زیرساخت‌‌های پیشرفته بارگیری و ذخیره‌‌سازی، صادرات فرآورده‌‌های نفتی ایران را مدیریت می‌کند. این پایانه با ارائه خدمات به شرکت‌های نفتی و گازی مختلف، توانسته است بخش عمده‌‌ای از صادرات فرآورده‌‌های نفتی ایران را پوشش دهد. پایانه‌‌های نفتی ایران، علاوه بر نقش حیاتی خود در صادرات نفت و میعانات گازی، باید برای تحقق اهداف اقتصادی و راهبردی بلندمدت کشور به‌‌طور مداوم توسعه یابند. ایران برای تبدیل‌‌شدن به هاب انرژی منطقه‌‌ای، به توسعه زیرساخت‌‌های نفتی خود و استفاده از موقعیت‌‌های ژئوپلیتیک خود نیاز دارد. در این راستا، پایانه‌‌های نفتی کشور باید به‌‌طور مستمر به‌‌روز و کارآمد شوند تا بتوانند با رشد تقاضای جهانی انرژی و نیازهای روزافزون کشور هماهنگ شوند. پایانه‌‌های نفتی ایران، با ظرفیت‌‌های پیشرفته خود، نقش کلیدی در امنیت انرژی و توسعه اقتصادی کشور دارند. از پایانه خارک که به‌‌عنوان بزرگ‌ترین نقطه صادرات نفت خام ایران شناخته می‌شود تا پایانه جاسک که به‌‌عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌‌های استراتژیک کشور در راستای کاهش وابستگی به تنگه هرمز به شمار می‌‌آید، تمامی این مراکز به‌‌عنوان پیوندهای مهم در زنجیره صادرات نفت عمل می‌کنند. با تکیه بر ظرفیت‌‌های موجود و با توسعه پایانه‌‌های نفتی، ایران می‌تواند به اهداف بلندمدت خود در حوزه انرژی و امنیت اقتصادی دست یابد.
