تاريخ و اقتصاد | روزنامه شماره 3540

یکشنبه، ۰۲ دی ۱۴۰۳

بازخوانی تمدن اثرگذار ایلام

ورود به عصر آهن

عصر آهن، یکی از دوره‌های مهم در باستان‌شناسی ایران محسوب می‌شود. این دوره را می‌توان با اواخر هزاره دوم تا اواسط هزاره اول پیش ازمیلاد یکی دانست. دوره مذکور با تغییرات و نوآوری‌های مختلفی در زمینه‌های گوناگون همراه است که یکی از شاخص‌ترین آنها چیزی است که نام خود را به این دوره داده است؛ یعنی ذوب آهن و کاربرد گسترده این فلز در ساخت اشیای مختلف.
هلیلان؛ خاستگاه انقلاب کشاورزی

حفاری‌های علمی باستان‌شناسی در استان ایلام شواهد کم‌نظیری از پیشینه تاریخ و تمدن سرزمین بزرگ ایران را در این منطقه ارائه می‌دهد. این منطقه از کشور که نام بزرگ‌ترین تمدن بشری در دنیای باستان یعنی «ایلام» را یدک می‌کشد دارای راز و رمزهای ارزشمندی از تمدن و فرهنگ دیرینه این سرزمین کهن سال است، در شرایطی از زمان قرار داریم که بسیاری از کشورها به دنبال بازسازی تاریخ و تمدن و پیشینه تمدنی کشور و ملت خود با رویکردی فرهنگی هستند. بنابرین این ضرورت احساس می‌شود تا مساله بسیار مهم هویت ملی کشور در برنامه‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان با ظرافت و دقت مورد توجه قرار گیرد.
والتر هینتس و تمدن ایلام

والتر هینتس ‌ (۱۹نوامبر۱۹۰۶ - ۱۲نوامبر۱۹۹۲) ایران‌شناس بزرگ آلمانی بود که پژوهش‌های بنیادین و بی‌همتایی را به سرانجام رساند. هینتس در خانواده‌ای بازرگان به دنیا آمد. او در ۱۹۳۰، دکترای دانشگاه لایپزیگ را به‌خاطر رساله‌هایش درباره تاریخ و فرهنگ روسیه در دوران تزار پتر کبیر (۱۹۳۳) به‌دست آورد. در حین تکمیل این تز توجه او به‌طور فزاینده‌ای معطوف به ایران شد.

سه‌شنبه، ۲۷ آذر ۱۴۰۳

گذری به کتاب «از مصدق تاریخی تا مصدق اسطوره‌ای» نوشته علی‌اصغر سیدآبادی

تصویر دیگر مرد سازش‌ناپذیر

اگر فکر می‌کنید زمان آن رسیده است که درباره دکتر محمد مصدق، نخست‌وزیر نامی ایران در دوره پهلوی دوم چیزهای بیشتری بدانید، کتاب تازه علی‌اصغر سیدآبادی: «از مصدق تاریخی تا مصدق اسطوره‌ای» یک انتخاب جذاب و منحصر به فرد است که از خواندنش پشیمان نخواهید شد؛ به‌ویژه اگر شما هم از آن دست خوانندگانی باشید که کتاب‌های تاریخی را ملال‌آور ارزیابی می‌کنند، فقط کافی است که اندکی به شعر، داستان، نمایش، اسطوره‌شناسی، روانشناسی یا جامعه‌شناسی علاقه‌مند باشید تا اطمینان پیدا کنید که از این کتاب لذت خواهید برد و آن را تا انتها خواهید خواند.
نگاهی به طراحی و معماری «سراسربین» در زندان‌ها

شکنجه مدرن

معماری سراسربین (Panopticism) مفهومی است که خاستگاه آن نظریات میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی است. این مفهوم به نوعی از نظارت و کنترل اشاره دارد که در آن افراد تحت نظارت دائمی قرار دارند و این نظارت باعث می‌شود که رفتار آنها تحت تاثیر قرار گیرد. در این مدل، فرد احساس می‌کند که ممکن است هر لحظه تحت نظر باشد، حتی اگر در واقع کسی او را نظارت نکند. این مفهوم همچنین با زندان‌های مدرن و معماری مخوف آنها تداعی می‌شود.

سه‌شنبه، ۲۰ آذر ۱۴۰۳

سوریه چگونه به دست خاندان اسد افتاد؟

حکومت لرزان

تاریخ سوریه پس از استقلال از فرانسه در سال۱۹۴۶ با کودتا‌های متعدد و تغییرات سریع در حکومت همراه بوده است. این کودتا‌ها به‌طور عمده ناشی از رقابت‌های داخلی، نفوذ قدرت‌های خارجی و ساختار ضعیف سیاسی کشور بود. کودتای حسنی الزعیم (مارس ۱۹۴۹) به‌عنوان اولین کودتای نظامی در جهان عرب شناخته می‌شود. او در شرایطی که سوریه گرفتار بی‌ثباتی سیاسی بود، قدرت را از رئیس‌جمهور شکری القوتلی گرفت. الزعیم اصلاحاتی اقتصادی و اداری را آغاز کرد؛ اما سیاست‌های سرکوب‌گرانه و بی‌تجربگی او در سیاست منجر به خشم گسترده شد. حکومت او تنها ۱۳۷روز دوام آورد. در اوت ۱۹۴۹ به دنبال کودتایی به سرکردگی سرهنگ سامی الحناوی، حکومت الزعیم سرنگون شد. الحناوی به دنبال اتحاد سوریه با عراق و تشکیل یک پادشاهی متحد بود. این طرح به‌دلیل مخالفت افسران ملی‌گرا شکست خورد و حکومت الحناوی به پایان رسید. سومین کودتا را ادیب الشیشکلی در سال۱۹۵۱ رقم زد. او با سرکوب مخالفان و احزاب سیاسی، حکومتی اقتدارگرا به‌وجود آورد. تا اینکه در سال۱۹۵۴، شورش‌های گسترده‌ای علیه حکومت او شکل گرفت که با کودتای نظامی همراه شد.
از سفرنامه ناصرخسرو تا مصیبت‌نامه آوارگان سوری

حلب و حماه را، نیکو و آبادان یافتم

ناصر خسرو قبـــادیــانی حدود هزار سال پیش به دنبال دیدن خواب و رویایی شگرف، شغل دیوانی را رها کرد. عازم سفری دور و دراز به شهرهای ناشناخته شد و طی ۷سال سفر و سیاحت تصویری دقیق و بی‌بدیل از شهرهای مهم و بازارها و گذرگاه‌های باستانی آن روزگار به‌دست داد.
قلعه حلب؛ تباهی اسطوره و تاریخ

دنیای‌اقتصاد: ۱۰سال پیش و در جریان عقب‌نشینی تروریست‌های مسلح از شهر حلب، قلعه تاریخی این شهر با حدود هفت قرن قدمت بر اثر یک انفجار قوی تخریب شد.

یکشنبه، ۱۸ آذر ۱۴۰۳

کنوانسیون نسل‏‏‌کشی را دوباره باید تعریف کرد

جنایات نادیده

در روز ۲۶ فوریه ۲۰۰۷ اسماعیل چکیچ، در‏‏‌حالی‏‏‌که حکم صادره قاضی‏‏‌ها را در دست داشت، با عصبانیت کاخ صلح، مقر دیوان بین‌المللی دادگستری را ترک کرد. آن روز پرونده بوسنی و صربستان در دادگاه بسته شد؛ پرونده‏‏‌ای که قرار بود به بررسی نقض کنوانسیون نسل‏‏‌کشی توسط نیروهای صرب بوسنی بپردازد که در خلال جنگ بوسنی قریب‏‏‌ به ۱۰۰هزار غیرنظامی را کشته بودند. چکیچ در آن زمان ریاست پژوهشکده جنایت علیه بشریت و حقوق بین‌الملل دانشگاه سارایوو را بر عهده داشت و خود از قربانیان بوسنیایی جنگ بود. او امید داشت که دادگاه مستقر در لاهه انتقام مرگ هم‏‏‌وطنانش را بگیرد و آنها را قربانی نسل‏‏‌کشی اعلام کند. اما دادگاه بخش عمده‏‏‌ای از کشتار مردم بوسنی را مصداق نسل‏‏‌کشی ندانست. این رای برای چکیچ و باقی بازماندگان حکم خیانت را داشت، آنها معتقد بودند که دادگاه نخواسته ذات حقیقی خشونت را به رسمیت بشناسد. مطبوعات از تبرئه صربستان از اتهام نسل‏‏‌کشی نوشتند و سفارت صربستان جشنی ترتیب داد. چکیچ جلوی دیوان بین‌المللی دادگستری، عالی‏‏‌ترین دیوان سازمان ملل، ایستاد و حکم دادگاه را پاره‏‏‌پاره کرد. آن روز دادگاه اعلام کرد که صربستان در طول جنگ فقط در یک مورد مرتکب نسل‏‏‌کشی شده است.
تروریسم و ناامنی

تروریسم یکی از مفاهیم پیچیده در ادبیات سیاسی و حقوق بین‌الملل است که تعریف جامع و مورد اتفاق از آن ارائه نشده است. با وجود تلاش‌های سازمان ملل، دولت‌ها درباره تعریف واحد از تروریسم توافق ندارند. جفری سیمون، پژوهشگر حوزه تروریسم تعاریف مختلف از تروریسم را شناسایی کرده است که در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند. کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با تامین مالی تروریسم در دسامبر۱۹۹۹ تروریسم را این‌گونه تعریف کرده است: «هراقدامی که با هدف کشتن یا وارد کردن آسیب بدنی جدی به فردی غیرنظامی یا هر کس دیگری صورت گیرد که مشارکت فعال در خصومت‌ها با شرایط درگیری مسلحانه نداشته باشد.»
بازگشت تروریست‌ها

گروه تروریستی تحریرالشام طی ۱۰روز گذشته با حمایت دولت ترکیه بخش‌هایی حیاتی از سوریه را تصرف کرده و همچنان در حال پیشروی به سمت شهرهای اصلی این کشور است. هیئت تحریرالشام (HTS) از درون جبهه النصره به‌وجود آمده است. جبهه النصره در سال۲۰۱۲ به‌عنوان شاخه‌ای از القاعده در سوریه تاسیس و به سرعت به یکی از گروه‌های اصلی تروریستی در سوریه تبدیل شد. ابومحمد الجولانی به‌عنوان رهبر گروه تروریستی هیئت تحریرالشام شناخته می‌شود. این گروه به‌عنوان شاخه‌ای از القاعده فعالیت خود را آغاز کرد و در جنگ علیه دولت بشار اسد نقش موثر داشت. در سال۲۰۱۶، جبهه النصره روابط خود را با القاعده قطع و با نام جدید هیئت تحریرشام (HTS) به فعالیت ادامه داد.

دوشنبه، ۱۲ آذر ۱۴۰۳

برخورد معدن با گردشگری و محیط‌زیست

قوانین مبهم، منافع ناهمسو

ایران را کشور معادن بی‌شمار و ذی‌قیمت نامیده‌اند. با این حال استخراج معدن اگر با شرایط طبیعی و انسانی ناهمخوان باشد با وجود سوددهی در یک بخش ازاقتصاد می‌تواند بخش‌های دیگر را متضرر کند. معدن‌کاوی در مناطق گردشگری و بافت‌های تاریخی مصداق چنین رویه‌ای است. تابستان امسال، سرپرست اداره میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی کاشان، از ﻣﻌﺪﻥ ﺳﻨﮓ ﺁﻫﻦ نیاسر به‌عنوان خطری جدی بیخ گوش بافت باستانی نیاسر نام برد. ﻣﻌﺪﻥ سنگ‌آهن کاشان ﺩﺭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ﺭﺷﺘﻪ ﮐﻮﻩ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻪ ﺍﺳﮑﻨﺪﺭﯾﻪ قرار گرفته است. انفجار در معدن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻻﯾﻪ‌ﻫﺎﯼ ﺯﻣﯿﻦ‌ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻭ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ ﮔﺴﻞ ﻭ ﺍﻧﺤﺮﺍﻑ ﻣﺴﯿﺮ ﺁﺏ و ﺧﺸﮏ ﺷﺪﻥ ﭼﺸﻤﻪ اسکندریه می‌شود. از این رو کارشناسان باستان شناسی نگران ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺑﺎﻏﺸﻬﺮ ﻧﯿﺎﺳﺮ هستند. در این میان منافع گروه‌های ذی‌نفع هرگونه مداخله کارشناسانه را مختل می‌کند.
نگاهی به آثار محسن قانع بصیری، مولف تاریخ تحلیلی صنعت در ایران

اندیشمند تنها

روزهای در حال گذار فعلی، در نوع خود بیانگر کاستی‌ها و لطمات فرهنگی بی‌شماری است. این روزها واقعیت بسیار تاسف‌آوری در وجود خود دارد که گویی اساس فهم و تلقی ثابت روزگار ما شده است. واقعیتی دردناک که به ما می‌فهماند متفکر، تفکر و روشنفکر ارزشمند، در جامعه دیگر جایگاه و احترام چندانی ندارد. متفکر را دیگر به نسبت فهم و منزلت گذشته‌اش که نه، بلکه برمبنای نداشته‌هایش می‌سنجند و از قضا چون از دارایی‌های مادی دنیا کمترین چیزها عایدش شده است، پس ارزش و معیاری که بتواند دانشش را ارزش‌گذاری کند، ندارد.

شنبه، ۱۰ آذر ۱۴۰۳

محمد مروج، از نسل اول صنعتگران ایرانی می‌گوید

دوران کار و عسرت

سوم آذر ماه جاری، مهندس محمد مروج حسینی پس از طی یک دوره بیماری‌دار فانی را وداع گفت. او معمار اولین کارخانه فرش ماشینی ایران -راوند- بود. محمد مروج اصالتا اهل شیراز و متولد سال۱۳۲۱ بود. او مدرک کارشناسی خود را در رشته مهندسی مکانیک از دانشگاه پلی‌تکنیک گرفت و وارد صنعت شد. تجربه حضور در شرکت‌های بزرگی چون جیپ رامبلر (پارس خودرو فعلی)، کارخانه ارج، نورد اهواز و گروه صنعتی بهشهر را داشت. در سال۱۳۵۱ پروژه فرش راوند را در کاشان آغاز کرد. ابتدا قرار بود نصب ماشین‌آلات را انجام دهد و مدیریت کار را به مهندس حمیدی بسپارد، اما با رفتن مهندس حمیدی از کاشان، راه‌اندازی و بهره‌برداری کارخانه نیز به عهده مهندس مروج افتاد. مروج تا سال۱۳۵۷ و پیش از انقلاب مدیر کارخانه فرش راوند بود. او پس از انقلاب مدتی مدیر کارخانه مینو شد و سال۱۳۵۹ تصمیم گرفت اولین واحد تولید فرش ماشینی را در شیراز تاسیس کند. مروج فرش ارمغان شیراز و یکی از اولین واحدهای تولیدی موکت را نیز در شیراز تاسیس کرد.در دهه هفتاد و با توسعه فرش ماشینی در کاشان، مروج، به همراه چند تن از همکاران قدیمی خود در فرش راوند، شرکت پاوان را به‌عنوان کارخانه تکمیل فرش ماشینی راه‌اندازی کردند.
کتاب بلند پروازانه پیکتی

توماس پیکتی راه درازی را پیموده است. سال ۲۰۱۴ کتابی به‌غایت بلندپروازانه نوشت که نسخه ۷۰۴صفحه‌ای به‌روزشده‌ای از کتاب سرمایه مارکس به‌شمار می‌رفت و عنوانش سرمایه در قرن بیست‌ویکم بود؛ کتابی که توانست برای نخستین‌بار نام او را سر زبان‌ها بیندازد. بخشی از محبوبیت آن -کتاب هم در سطح بین‌المللی پرفروش شد و هم در فضای آکادمیک بسیار سروصدا کرد- مدیون سادگی نظریه اصلی آن است؛ گرچه این کتاب مملو از اطلاعات تاریخی و آماری است، حرف اصلی آن را، یعنی این ادعا که اگر نرخ سود سرمایه از نرخ رشد اقتصادی بیشتر باشد، آن‌گاه موجب انباشت فزاینده ثروت خواهد شد، به‌سادگی می‌توان در یک معادله خیلی ساده نشان داد: r>g.
استیون فردریک‌استار و تاریخ ماوراءالنهر

تاریخ‌نویسی زمان ‌ پریشانه

معصومعلی پنجه: استیون فردریک‌استار که در این یادداشت به او می‌پردازم در مصاحبه‌ای ابن‌سینا و خوارزمی، دو دانشمند ایرانی را «متعلق به ازبکستان و ترکمنستان» دانسته و هیچ اشاره‌ای به اصل و تبار ایرانی آنها نکرده و حتی سلطان محمود غزنوی «تُرک» را هم «افغانستانی» برشمرده است. این استار کیست؟
سفیری با دو زن!

«محمدعلی جمالزاده نقل کرد که عبدالعلی صدیق‌السلطنه نوری در عهد هیندنبورگ [رئیس‌جمهور آلمان، ۱۹۲۵ - ۱۹۳۴] سفیر ایران در برلین شد. وقت ورود به آلمان با دو زن خود آمد. یکی از زن‌ها پیر بود و یکی جوان. هنگام ورود عباس‌خان علامیر (اعظم‌السلطنه) به او حالی کرد که مناسبت ندارد هر دو زن خود را به‌طور رسمی معرفی کنید؛ زیرا دولت آلمان را گرفتار مشکل می‌کنید که در دعوت‌های رسمی کدام زن شما را دعوت کنند. پس صدیق‌السلطنه زن پیر را به مریض‌خانه فرستاد و زن جوان را با خود به سفارت بود[برد].

دوشنبه، ۰۵ آذر ۱۴۰۳

هوارد زین سخن می‎‌گوید

پایداری قدرت ۵۵ نفر در آمریکا

هوارد زین (۲۰۱۰–۱۹۲۲) را اغلب به خاطر کتاب «تاریخ مردمی ایالات متحده» می‌شناسند که تاثیرگذارترین کتاب آموزشی تاریخ ایالات متحده محسوب می‌شود. اما زین صرفا تاریخ را ثبت نکرد، بلکه آن را ساخت. به‌عنوان استاد کالج اسپلمن در دهه۱۹۵۰ و اوایل دهه۱۹۶۰ به تدریس تاریخ پرداخت؛ جایی که او در نهایت به‌دلیل حمایت صریح خود از دانشجویان در جنبش حقوق مدنی و به‌ویژه کمیته هماهنگی بدون خشونت دانشجویی اخراج شد. زین به‌عنوان منتقد جنگ و نویسنده اولین کتابی که خواستار خروج فوری ایالات متحده از ویتنام شد، ونیز به‌عنوان نویسنده آثار متعدد درباره جنگ، صلح و مبارزه مردمی شهرتی فراتر از مرزهای آمریکا به‌دست آورد.
تاریخ‌سازی به شیوه نامورخان

از زمان شکل‌گیری مکتب انتقادی آنال در اواسط سده گذشته میلادی، تاریخ نویسی نیز به سمت و سویی دیگر رفته است. مانند: التفات به حاشیه‌ها، بهره‌گیری از پیشرفت‌های رشته‌های همسایه و هم‌پیوند مانند جغرافیا، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، زبان‌شناسی، انسان‌شناسی، قوم‌شناسی، بررسی تفصیلی و همه‌جانبه موضوع و پرهیز از تخصص‌گرایی افراطی و گشایش رازهای سر به مُهر منابع تاریخی که از فرایندهای مهم‌تری حکایت می‌کنند.