نویافته‌های روزنامه «ملتی»

سیدفرید قاسمی: بارها و بارها این نکته را یادآور شده‌ام که ـ با وجود نبودها و کمبودها ـ به همت معاصر پژوهان و به‌ویژه محققان عرصه تاریخ مطبوعات، برای شناخت هرچه بیشتر پیشینه روزنامه‌نگاری در ایران جست‌وجو‌های فراوانی صورت گرفته و در هر مرحله تصور می‌رود تمام اطلاعات به‌دست آمده و کار رو به پایان است. اما با گذشت زمان و با تلاش فردی وجود نسخه‌ای تازه یا نشریه‌ای مجهول آشکار شده و برگه‌هایی بر تاریخ روزنامه‌نگاری افزوده می‌شود.

در دو دهه اخیر به وفور شاهد این اتفاق بوده‌ام. شگفت آنکه پاره‌ای از نویافته‌های دو دهه اخیر به سپیده‌دم روزنامه‌نگاری و آغازین سال‌های انتشار مطبوعات در ایران تعلق داشته‌اند. نخستین آگاهی ما از انتشار روزنامه ملتی آذربایجان خبر نشر این روزنامه در روزنامه وقایع اتفاقیه است: «در این روزها حکم شده است که در تبریز نیز روزنامه طبع شود که احوالات آذربایجان و غیره در آن نوشته شود.» پس از آن، سیدحسن تقی‌زاده در «کاوه»، محمدعلی تربیت در نگاشته‌های متعدد و ادوارد براون به استناد نوشته‌های محمدعلی تربیت اطلاعاتی مبنی بر انتشار روزنامه یادشده در سال‌های ۱۲۷۵ تا۱۲۷۸ق به‌دست داده‌اند. زنده‌یاد سیدمحمد صدر‌هاشمی به صراحت نوشته است: «چون از این روزنامه تاکنون نگارنده نمونه[ای] به‌دست نیاورده و شاید در ایران هم نسخه[ای] از آن نباشد بنابر این به‌طور تحقیق نمی‌توان نامی برای آن معین کرد.» دوست عزیزم دکتر ناصرالدین پروین که کتابخانه‌های فارسی زبان جهان را برای ردیابی پارسی‌نویسان درنوردیده خاطرنشان کرده است «از این روزنامه هیچ نسخه‌ای در دست نیست و ما از نام درست و بسیاری از ویژگی‌های آن ناآگاهیم...» نگارنده این سطور ۷ شماره از روزنامه ملتی آذربایجان را تاکنون یافته است که این تاریخ‌ها را دارند:

شماره ۱۵ (۴۲ رجب ۱۲۷۸) ق، شماره ۴۳ (غره شعبان ۱۲۷۸) ق، شماره ۴۴ (غره رمضان ۱۲۷۸) ق، شماره ۴۵ (غره شوال ۱۲۷۸) ق، شماره ۱۵) ۴۶ شوال ۱۲۷۸ (ق، شماره ۴۷ (غره ذیقعده ۱۲۷۸) ق، شماره ۱۵(۴۸ ذیقعده ۱۲۷۸ ق.) تعداد صفحه‌های هر شماره ۴ صفحه، قطع شماره‌های دیده شده ۵/ ۲۱× ۵/ ۳۴ و فاصله انتشار نشریه پانزده روز یک‌بار که البته نامرتب است.

پی نوشت:

۱ـ روزنامه وقایع اتفاقیه. ش ۴۲۰، پنج شنبه ۱۳ رجب ۱۲۷۵ ق، ص ۲

۲ـ کاوه. س ۲، ش ۶، غره شوال ۱۳۳۹ ق، ص ۱۵.

۳ـ تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. محمدعلی تربیت و (ادوارد براون). ترجمه محمدعباسی (و) رضا صالح‌زاده، تهران: معرفت، ۱۳۴۱، ج۲، ص ۴۰۲.

۴ـ سرگذشت مطبوعات ایران. سیدفرید قاسمی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۰، ج ۲، ص. ۱۲۵۸ـ۱۲۵۳

۵ـ تاریخ جراید و مجلات ایران. سیدمحمد صدرهاشمی. اصفهان: آمال، ۱۳۶۳، ج ۱، ص ۶۲.

۶ـ تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان. ناصرالدین پروین. تهران: مرکز نشر دانشگاهی،. ص ۱۳۸،۱۳۷۷

- بخشی از یک مقاله