سرگرمی‌های مردم قدیم

گروه تاریخ و اقتصاد: ایرانیان عمدتا برای پر کردن اوقات فراغت خود از تفریحات و سرگرمی‌های متفاوتی استفاده می‌کردند.

در اجرای این تفریحات، مکان‌ها و افراد متفاوتی نقش داشتند که از میان آنها می‌توان به میدان نقش جهان به‌عنوان یکی از مکان‌های مهم اشاره کرد. همچنین نباید از نقش قهوه‌خانه و چای خانه‌ها در اجرای این هدف غافل ماند. در کنار آن مردمی زندگی ‌ می‌کردند که پس از سال‌ها تحمل ناملایمات با روی کار آمدن دولتی قوی و متمرکز منتظر رفع این نیاز خود بوده‌اند.

تاورنیه در ارتباط با تفریح ایرانیان چنین می‌گوید: «ایرانیان و تمامی اهالی مشرق زمین از چگونگی گردش و تفریح هیچ اطلاعی ندارند. خیلی تعجب می‌کنند وقتی که می‌بینند ما فرنگی‌ها مکرر از ابتدای خیابان باغ به پایین رفته و دوباره بر می‌گردیم و دو سه ساعت این کار را تکرار می‌کنیم. آنها بر عکس فرشی در نقطه‌ای قشنگ و مصفا از باغ گسترده روی آن می‌نشینند. تماشای سبزه را می‌کنند و اگر گاهی برخیزند، فقط برای این است که به دست خود میوه از درخت بچینند؛ زیرا این کار به آنها لذت مخصوصی می‌دهد. (تاورنیه: ۱۳۶۳: ۶۲۰.)

ایجاد امنیت و آرامش در دوران صفویه مخصوصا شاه عباس باعث شد تا مراکزی برای گذران اوقات فراغت مردم ایجاد شود. وآن هم قهوه‌خانه بود. قهوه‌خانه از زمان شاه‌طهماسب وارد ایران شد و تفاوتی نمی‌کرد که چه طبقه‌ای و با چه گرایشی در این قهوه‌خانه‌ها حضور داشته باشند. در قهوه‌خانه‌ها شاهنامه خوانی و نقل داستان‌های پهلوانی که از قدیم معمول بوده رواج داشته است. مخصوصا در میدان نقش جهان کشتی‌گیری و نوازندگی و آوازخوانی از جمله بازی‌های مهم در این دوران محسوب می‌شود (شارقی و دیگران: ۲۷۰ ـ ۲۷۱).

از سرگرمی‌های رایج در عصر صفویه تجمع انبوهی از مردم در میدان شاه بود که در آن‌جا فراشان گرگ بزرگی را به زنجیر بسته بودند و می‌آوردند و در بین مردم رها می‌کردند. نقش جمعیت در این بازی آن بود که چون گرگ را می‌دیدند غوغایی به راه می‌انداختند تا گرگ خشمگین شود و به سوی آنها هجوم برد و سپس جا را خالی می‌کردند و این بازی از نو تکرار می‌شد و حرکات عجیب و غریب مردم که فریاد می‌زدند و گرگ را به طرف خود می‌کشاندند و گاه زوزه کنان سر در عقب گرگ می‌گذاشتند، باعث سرگرمی و تفریح می‌شد.

اسکندر بیگ ترکمان در تاریخ عالم آرای عباسی چنین می‌نویسد؛ «آتش بازان گرم دست بعضی اسباب آتش بازی در فیل بزرگی از فیلان پادشاهی تعبیه کرده بودند، در حین آتش دان و توپ انداختن از آن کوه پیکر آتش خوی حرکات عجیب و حمله‌های مهیب مشاهده گشت.»(ترکمان،۱۳۷۷: ۸۳۸). همه روزهای جمعه که تعطیل هفتگی ایرانیان و دیگرمسلمانان است بیشتر اهالی شهر در راه دراز و تنگی، در حرکتند، این جمعیت پیاده و سوار به میدان عمومی می‌روند و در این میدان سربازان و اشخاص سرشناس به مسابقه‌ دو و چوگان بازی با اسب می‌پردازند که مشق نظامی و تفریح همیشگی آنهاست (فیگوئه‌روا، ۱۳۶۳: ۱۵۸.)

چایخانه‌ها هم یکی از مراکز مهم تفریحات در عصر صفوی محسوب می‌شده است، تشکیل قهوه‌خانه‌ها در دوره صفوی، از زمان شاه صفی اوج می‌گیرد.

چایخانه‌ها بر خلاف شیره‌خانه‌ها که مرکزکارهای ناپسند بود، مرکز تجمع و تفریح مردم محترم بود که در آنجا ضمن نوشیدن چای به بازی شطرنج می‌پرداختند. علاوه بر اینها حضورشاه در یک شهر و مکان زمینه سرگرمی و تفریحات مردم را فراهم می‌کرده است.

- به نقل از مقاله «بررسی خلق و خوی ایرانیان عصر صفوی در سفرنامه‌های اروپایی»، نوشته رقیه علیپور بهزادی و علی حدادی.

برخی منابع:

- تاورنیه، ژان باتیست (۱۳۶۳): سفرنامه، ترجمه ابوتراب نوری و تصحیح حمید شیرانی، نشر کتابخانه سنایی و تایید اصفهان، چاپ دوم.

- شارقی، حمدالله و دیگران، (بی‌تا)، سیری در تاریخ فرهنگ ایران.

- روا، فیگوئه (۱۳۶۳)، سفرنامه، ترجمه غلامرضا سمیعی، چاپ اول، نشر نو، تهران.