گزارش مورخ یونانی از ایران

کالیستنس مورخ یونانی که در لشکرکشی اسکندر مقدونی به ایران همراه او بود و رویدادهای روز و مشاهداتش را منظما یادداشت می کرد در یادداشتی که بعدا با محاسبات تقویمی معلوم شده که متعلق به اواخر سپتامبر سال ۳۲۸ پیش از میلاد است نوشته است: در اینجا (ایران)، در دهکده ها که آب را برحسب نوبت به کشاورزان برای زراعت می دهند، یک فرد از میان آنان (کشاورزان) انتخاب می شود تا بر زمان نوبت نظارت داشته باشد. این فرد در کنار مجرای اصلی آب و محل انشعاب آن میان کشاورزان، بر سکویی می نشیند و ظرفی فلزی را که سوراخ بسیار ریزی در آن تعبیه شده است در ظرفی بزرگ تر و پر از آب قرار می دهد که پس از پر شدن ظرف کوچک (یک بار یا چند بار) که به آهستگی و طبق محاسبه قبلی ابعاد سوراخ آن صورت می‌گیرد، آب را قطع و آن را به جوی کشاورز دیگر باز می کند و این کار دائمی است و این وسیله (ساعت آبی) عدالت را برقرار کرده و از نزاع کشاورزان بر سر آب مانع می شود.

این مورخ در پایان این یادداشت افزوده است که این وضعیت (نظم و نسق) را تاکنون در چندین نقطه این سرزمین (ایران) دیده است که اندیشه و تدبیر (ضابطه) خوبی است. در بیشتر نقاط این سرزمین (ایران)، کشاورزان به تناسب توان خود مالک زمین زراعتی هستند وگرفتن مالیات از خرده مالک برای حکام آسان تر است.

این یادداشت کالیستنس این تردید را به وجود آورده است که ایرانیان نخستین مخترع ساعت آبی بوده اند یا یونانی ها. بسیاری از مورخان اروپایی کارشناس قرون قدیم نوشته اند که ساعت آبی از دهه ۳۸۰ پیش از میلاد و از زمان افلاطون در یونان به کار رفته است.

مورخان دیگر به این نظر شک کرده و معتقدند که با وسایل ارتباطی آن عهد، امکان انتقال اختراع (ابتکار) ساعت آبی از یونان به ایران در طول ۵۰ سال (زمان مشاهدات کالیستنس) و توزیع این اختراع میان کشاورزان (که دور از شهرها زندگی می کنند) برای بهره‌برداری بعید است.