سرنوشت دولت صفوی بعد از دو سده حاکمیت بر ایران زمین، در پنج سال پایانی سلطنت شاه سلطان حسین (۱۷۲۲ - ۱۶۹۴ / ۱۱۳۵ - ۱۱۰۵) رقم خورد. اگرچه نشانه‌های زوال و فروپاشی صفویان مدت‌ها پیش از این تاریخ بروز و ظهور کرد، برافتادن صفویان را شتاب بخشید. درباره چگونگی و علل برافتادن صفویان، هم مورخان دوره سقوط و هم محققان داخلی و خارجی، به طرح مباحثی پرداخته‌اند، ولی هنوز همه ابعاد این رویداد مهم و سرنوشت‌ساز به درستی روشن نشده است.

آنچه به‌صورت تک‌نگاری از منابع صفوی در دست است بیشتر یا به وقایع مرکز پرداخته‌اند یا به رویدادهای شرق و شمال شرق، اما در باب رخدادهای غرب و شمال غرب ایران به هنگام سقوط صفوی منابع هم عصر سقوط کمتر به آن پرداخته‌اند، اما این خلأ را می‌توان از طریق منابع هم عصر صفوی پر کرد و در این میان شاید آنچه بیشتر مورد غفلت قرار گرفته است، منابع هم عصر عثمانی است که می‌توانند به سهم خود ابعاد دیگری از روند فروپاشی صفویان را روشن سازند.

از میان این منابع فتح‌نامه ایروان به قلم سلحشور خاصه کمالی مصطفی آغا، منبع دست اول و اختصاصی مهمی است که به‌صورت روزبه‌روز گزارشی جامع از چگونگی یورش سپاه عثمانی به قلمرو ایران در قفقاز و روند محاصره ایروان و سرانجام تصرف این شهر را در اختیار می‌گذارد. نویسنده از سوی سلطان احمد سوم با ماموریت ویژه‌ای همراه فرمانده سپاه عثمانی اعزام می‌شود و تا تصرف ایروان در نزد وی حضور می‌یابد.

وی پس از بازگشت، مشاهدات روزانه خود را تدوین و به سلطان تقدیم می‌کند. گزارش وی از ۶ رمضان ۱۱۳۶ که از استانبول به مقصد ایروان حرکت کرده، شروع می‌شود و با گزارش تسلیم قلعه ایروان در ۱۵ محرم ۱۱۳۷ و ورود سران اردوی عثمانی به داخل شهر در روز جمعه ۱۸ محرم ۱۱۳۷ پایان می‌یابد. بنابراین «فتح‌نامه ایروان» روایتی دقیق و مستند از داستان ۹۲ روز محاصره این شهر و سرانجام تصرف آن از سوی سپاه عثمانی است.