گروه تاریخ و اقتصاد: آنچه ذکر می‌شود مذاکرات نمایندگان مجلس اول شورای ملی در اول دی‌ماه ۱۲۸۸ شمسی است. در این جلسه چگونگی انتخاب وکلای جدید که چندین روز موضوع بحث مجلسیان بود، همچنان ادامه داشته تا اینجا که درخواست تشکیل مجلس سنا داده شده که در ادامه می‌خوانید: رئیس: جمعى از آقایان تقریبا یازده نفر اجازه نطق خواستند، اگر مذاکره را کافى مى‌دانید خب تلگراف همین طورى که گفته شد در هیات رئیسه حاضر شده و به نظر آقایان رسیده و مخابره شود، اما مطلب دوم این تلگراف عتبات در خصوص مجلس سنا است. حاجى سیدنصرالله: عرض مى‌کنم در خصوص سنا آن هم یک مطلبى است که موافق قانون اساسى است. البته همان طور که فرمودند باید مجلس سنا تشکیل بشود هیچ محل گفت وگو نیست، اعم از اینکه بگوییم حالا مملکت ما محتاج است به خیر، هر چه هست این قانون اساسى است و لازم‌الاتباع است و هیچ مضر نیست. از اینکه مجلس سنا را تشکیل بدهیم و پاره مسائلی که در اذهان است من گمان مى‌کنم آنها در اینجا نیست اگر مجلس سنا هم تشکیل کنیم آن هم همان حال مجلس ما را دارد. آن تصوراتى که مى‌شود برای جاهاى دیگر در مملکت ما نیست تقریبا اهالى مملکت تمام در صف واحدند و امتیاز فوق‌العاده در میان نیست و از حیث اخلاق و عادات با سایر مردم تباین کلى ندارند، ولى چیزى که هست با وضع حاضر مملکت بنده اعتقادم این است که اگر ما امروز بخواهیم اولا مشغول شویم به نوشتن نظام‌نامه سنا آن وقت خیلى از مهمات بزرگى که در پیش است عقب مى‌مانیم، فرضا اگر آن هم سریعا بشود خیلى قوانین مهم داریم که تمام مردم چشمشان دوخته است به این، مثلا مثل قوانین عدلیه و آن هم مفصل است و من اعتقادم این است که یک قانون برای عدلیه از مجلس بیرون برود و در عدلیه به اجرا گذارده شود. حالا این مجلس شروع بکند به نوشتن قوانین عدلیه و آن منافعى که افراد مردم منتظرند آثارش را از عدلیه ببینند قوانین عدلیه هم مفصل است و اگر مجلس شورای ملى شروع بکند به نوشتن قوانین عدلیه یک گشایش و یک طول زمانى پیدا خواهد کرد و مردم هم همین طور در امر عدلیه مجهول التکلیف نمى‌مانند. بنده عقیده‌ام این است که عجالتا شروع کنند به نوشتن قوانین عدلیه که در حقیقت این خودش یک قدمى است که ما رو به سنا مى‌رویم. این مسلم است که مجلس باید نظام‌نامه سنا را بنویسد و این فرع بر این است که تمام ارکانش صحیح باشد و تمام ولایاتش و همه چرخ‌هایش در گردش باشد بعضى مردم که تصور مى‌کنند مجلس استنکاف دارد از تشکیل سنا. من نمى‌بینم که هیچ یک از افراد آقایان وکلا متفق نباشند، در تشکیل مجلس سنا و حقیقت مجلس سنا را پشتیبان بزرگ خودشان ندانند و عقیده‌ام این است که مجلس فعلا باید شروع کند به تدوین قوانین عدلیه و پس از آن بلامهلت شروع کند به نوشتن نظام‌نامه انتخابات مجلس سنا.

شیخ محمد: بنده تایید مى‌کنم فرمایش آقا را که حالا لازم است که مطابق قانون اساسى مجلس سنا تشکیل شود، ولى مى‌بینم که فعلا مقتضات آن موجود نیست و اینکه اینجا گفته مى‌شود مجلس باید رای بدهد این را بنده نفهمیدم مجلس چرا باید در این باب رای بدهد. این هم مثل مجلس است که باید هر وقت مقتضیات آن موجود شد تشکیل شود.

شیخعلى: نظر به اینکه ماده از قانون اساسى تشکیل مجلس سنا را لازم دانسته است و آقایان هم پاره‌ای مسائل برای آن تصور مى‌کنند، عقیده بنده این است که در جواب تلگراف مخابره شود که بعد از اتمام نظام‌نامه انتخابات و گذشتن از مجلس شروع به تشکیل سنا خواهد شد.

اردبیلى: بلى همین‌طور است که فرمودند و اینک بعضى از آقایان مى‌فرمایند در اجرای این ماده یعنى در تشکیل مجلس سنا و آن ماده (۲) است باید خیلى زود اقدام کرد برای اینکه حکم آقایان واجب‌الاتباع است. برای رفع این اشتباه عرض مى‌کنم که البته ما در شرعیات تقلید مى‌کنیم و هر فقره از احکام آنها را لازم‌الاتباع مى‌دانیم، ولى در امور سیاست ملک نباید اطاعت بکنیم. علاوه بر این خود علماى عتبات حکم فرمودند که اطاعت قانون اساسى بر ما واجب است به مدلول این حکم هر فقره از مواد آن قانون اساسى را لازم‌الاتباع مى‌دانیم و به موجب همان حکم ما مجبور هستیم همان‌طورى که در قانون اساسى نوشته شده است باید اطاعت کنیم، یعنى مجلس وقتى که از کارهاى فورى خودش فراغت پیدا کرد و حدود اعضاى مجلس معین شد آن وقت شروع به نوشتن نظام‌نامه مجلس سنا کند و بعد از آنکه از مجلس گذشت، مجلس سنا تشکیل شود.