سالروز پیوستن ایران به جامعه ملل

مجلس شورای ملی، در نهم دی‌ماه۱۳۰۰ ش، عضویت ایران در جامعه ملل را تصویب کرد. جامعه ملل، یک سازمان بین‌المللی میان دولتی بود که در نتیجه امضای عهدنامه ورسای، طی سال‌های ۱۲۹۸ تا ۱۲۹۹ خورشیدی تاسیس شد و تا زمان وقوع جنگ جهانی دوم مهم‌ترین نهاد بین‌المللی میان دولتی به شمار می‌آمد. پس از خاتمه جنگ جهانی اول، نمایندگان ۳۲ دولت جهان در ۱۸ ژانویه ۱۹۱۹ میلادی برای برقراری نظام بین‌الملل در ژنو گرد هم آمدند تا یک سازمان بین‌المللی جهانشمول به‌عنوان «پارلمان جهانی» تاسیس کنند. ابتکار تشکیل چنین سازمانی از وودرو ویلسون رئیس‌جمهور آمریکا بود، اگرچه آمریکا هرگز عضو آن نشد.در ۹ ژوئن ۱۹۱۹ کمیته‌ای متشکل از نمایندگان دولت‌های شرکت‌کننده در کنفرانس صلح ورسای، به منظور فراهم آوردن زمینه تاسیس جامعه ملل گردهم آمده بودند، این کمیته تصمیم گرفته بود ابتدا ایجاد جامعه ملل را اعلام کند، سپس به بررسی موضوعات مربوط به فعال کردن این سازمان بین‌المللی بپردازد. در چنین شرایطی بود که عهدنامه صلح ورسای در ۲۸ ژوئن ۱۹۱۹ به امضای دول شرکت‌کننده در کنفرانس رسید و در تاریخ ۱۰ژانویه ۱۹۲۰ لازم‌الاجرا شد. این تاریخ در واقع تاریخ رسمی تشکیل جامعه ملل محسوب می‌شود. این سازمان جهانی تا سال ۱۳۲۴ شمسی رسمیت اجرایی داشت که طی این مدت، به تناوب ۵۸ عضو داشت که ۴۲ عضو از این ۵۸ عضو، از جمله ایران به‌عنوان عضو اصلی و موسس به فعالیت می‌پرداختند. اهداف این سازمان خلع سلاح، جلوگیری از جنگ به واسطه تامین امنیت همگانی، رفع اختلاف و مشاجره بین کشور‌ها از راه مذاکره و دیپلماسی و همچنین بهبود سطح زندگی جهانی بود. زبان‌های رسمی این سازمان، انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی بود و چهار ارگان اساسی به نام‌های دبیرخانه، هیات قانون‌گذاری، شورا و دادگاه دائمی بین‌المللی عدالت داشت. ارگان‌های فرعی این سازمان عبارت بودند از: سازمان بهداشت، سازمان بین‌المللی کار، هیات مرکزی دائمی افیون، کمیسیون برده‌داری، کمیسیون مهاجرت و کمیته‌ای برای مطالعه ‌شان قانونی زنان. بیشترین اعضای این سازمان طی سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۴ شمسی، به عضویت این سازمان درآمدند. آخرین کشوری که به این سازمان پیوست، مصر بود و مقر رسمی آن در عمارت ملل، در شهر ژنو سوئیس قرار داشت. نخستین جلسه رسمی این سازمان، در تاریخ ۲۶ دی ۱۲۹۹ شمسی برگزار شد و براساس اسناد جامعه ملل، اولین پروتست (اعتراض) رسمی ثبت شده در این سازمان از سوی نماینده ایران، ارفع‌الدوله ارائه شد.

با تشکیل جامعه ملل رسما از دولت ایران دعوت شد در جلسات مجمع شرکت کند. به همین منظور علیقلی‌خان نبیل‌الدوله کاردار ایران در واشنگتن به‌عنوان نماینده ایران در دو اجلاس اول جامعه ملل شرکت کرد. در آن زمان ایران به‌عنوان نخستین و تنها کشور مسلمان در جامعه ملل حضور داشت و در ‌‌نهایت توانست به‌عنوان عضو اصلی جامعه ملل پذیرفته شود. هیات نمایندگی ایران، متشکل از امیر ذکاءالدوله غفاری، حبیب‌الله شهاب، دکتر جلیل ‌خان و به ریاست میرزا رضاخان ارفع‌الدوله در نخستین اجلاس مجمع جامعه ملل در سال ۱۹۲۰ میلادی شرکت و مسائل مهمی را در جامعه ملل طرح کرد.