روزی که شوستر اخراج شد
گروه تاریخ و اقتصاد: در هشتم آذر ۱۲۹۰ دولت روس طی یک اولتیماتوم از دولت ایران خواست که اولا مورگان شوستر خزانه‌دار آمریکایی را بیرون کند. ثانیا تعهد کند که دیگر بدون موافقت قبلی دولت‌های روسیه و بریتانیا از خارج مستشاری استخدام نکند. سوم اینکه؛ مخارج چهار هزار قزاقی را که به ایران وارد کرده بود بپردازد. در این اولتیماتوم قید شده بود که اگر ایران ظرف ۴۸ ساعت جواب رضایت‌بخش به این اتمام حجت ندهد قشون روس از رشت به طرف مرکز حرکت خواهد کرد.
آن زمان که وزیرمختار ایران در آمریکا از دولت واشنگتن خواست که کارشناسی زبده به منظور اصلاح امور مالی دولت نوپای مشروطه به ایران معرفی کند، شاید هرگز تصور هم نمی‌کرد که به فاصله‌ای بسیار کوتاه پس از انجام این کار، دولت روسیه نه تنها اولتیماتوم اخراج سریع همان کارشناس پیشنهادی آمریکا را بدهد، بلکه به ایران اعلام و تصریح کند که از این پس حق استخدام کارشناس خارجی بدون جلب موافقت دولت‌های روسیه و انگلستان را نیز ندارد.
گروه تاریخ و اقتصاد: در هشتم آذر ۱۲۹۰ دولت روس طی یک اولتیماتوم از دولت ایران خواست که اولا مورگان شوستر خزانه‌دار آمریکایی را بیرون کند. ثانیا تعهد کند که دیگر بدون موافقت قبلی دولت‌های روسیه و بریتانیا از خارج مستشاری استخدام نکند. سوم اینکه؛ مخارج چهار هزار قزاقی را که به ایران وارد کرده بود بپردازد. در این اولتیماتوم قید شده بود که اگر ایران ظرف ۴۸ ساعت جواب رضایت‌بخش به این اتمام حجت ندهد قشون روس از رشت به طرف مرکز حرکت خواهد کرد.
آن زمان که وزیرمختار ایران در آمریکا از دولت واشنگتن خواست که کارشناسی زبده به منظور اصلاح امور مالی دولت نوپای مشروطه به ایران معرفی کند، شاید هرگز تصور هم نمی‌کرد که به فاصله‌ای بسیار کوتاه پس از انجام این کار، دولت روسیه نه تنها اولتیماتوم اخراج سریع همان کارشناس پیشنهادی آمریکا را بدهد، بلکه به ایران اعلام و تصریح کند که از این پس حق استخدام کارشناس خارجی بدون جلب موافقت دولت‌های روسیه و انگلستان را نیز ندارد.
مورگان شوستر، کارشناس پیشنهادی، حقوقدان، ناشر و کارشناس مالی اهل ایالات‌متحده آمریکا بود که در سال ۱۹۱۱ (زمان قاجاریان) برای اصلاح خزانه‌داری و مالیه به استخدام دولت ایران درآمد. او اهل واشنگتن دی.سی بود و در سال ۱۸۹۹ مسوول گمرک کوبا شد. در ۱۹۰۱ به فیلیپین رفت و در خدمت دولت آمریکا مسوول گمرک آن کشور و عضو هیات عالی حاکم (آمریکایی) فیلیپین شد. شوستر در بهمن ۱۲۸۹ همراه با چهار معاون وارد ایران شد. وی آغاز به اصلاح امور مالی دولت ایران کرد (و خزانه‌دار کل شد)، ولی سرانجام نتوانست کار زیادی از پیش برد. دولت‌های روسیه و بریتانیا که ایران را به دو منطقه نفوذ برای خود تقسیم کرده بودند از آمدن شوستر خشنود نبودند و از همان آغاز به مخالفت پرداختند. مورگان شوستر علاوه بر چهار معاون و ۱۴ کارمند آمریکایی در ایران دو معاون ایرانی نیز داشت که در کار مالیه و حسابرسی‌ها به او یاری می‌رساندند. این آمریکایی از همان روز اول شروع به مطالعه اوضاع و احوال سیاسی و اقتصادی و حتی اجتماعی و شناخت رجال و دولتمردان ایرانی کرد.
شوستر در شرح ماموریت خود گفته است: «از روز اول که وارد تهران شدیم همواره ما را متنبه نمودند که هیچ وقت نخواهند گذارد درباره ایران کار صحیح بکنیم، مستشاران و صاحب منصبان اجنبیه دیگر هم که به تهران آمده و ساعی بودند که اصلاحات را عملی کنند از همان اول مجبور شدند که یا ایران را ترک و بدرود گفته و یا به حمایت و طرفداری کسان دیگر که بر ضد اصلاحات بودند بروند و برای ما همین را مناسب‌تر می‌دانستند که با آن اعیان مقتدر، روش صلح‌آمیزی اختیار بکنیم.»شوستر درصدد بود که اموال شعاع‌السلطنه را به دلیل بدهی مالیاتی توقیف کند ولی روسیه برای جلوگیری از اجرای تصمیم شوستر، به بهانه متوسل شد و در اطراف املاک شعاع‌السلطنه نیروی نظامی مستقر ساخت. دولت روسیه که از آغاز با آمدن شوستر مخالف بود در این مورد به دولت ایران اولتیماتوم داد. مجلس شورای ملی ایران زیر بار این اولتیماتوم نرفت. نیروهای روس در جواب تبریز و زنجان و رشت را اشغال کردند. مجلس شورای ملی همچنان به مخالفت ادامه داد و مردم نیز مخالف تسلیم شدن بودند. آنها همچنین در شهرهای اشغال‌شده فجایعی مرتکب شدند و عده‌ای از اهالی را کشتند.
ناصرالملک که نایب‌السلطنه بود با استفاده از حق پادشاه، مجلس را واداشت تا در این مورد اختیارات خود را به کمیسیونی که برای این کار ترتیب داده شده بود واگذارد. این کمیسیون شرایطی را که روسیه طلب کرده بود، پذیرفت و شوستر را در ۲۹نوامبر۱۹۱۱ م-۸ آذر ۱۲۹۰ اخراج کرد.
اقدامات اساسی شوستر در ایران
اقدامات اصلی و عمده کارهای مورگان شوستر را می‌توان در سه حوزه خلاصه کرد:
۱- اداره وصول عایدات و مالیات‌های دولت از هر قبیل که باشند.
۲- اداره کنترل مصارف و محاسبه آن.
۳- اداره مربوط به امور صرافی، ضرابخانه و مبادله وجوهات قرضه، تنزیل، استهلاک آن و...
از سوی دیگر شوستر برای وصول مالیات‌ها از ولایات، طرح منسجمی را پی ریزی کرد:
۱- تشکیل خزانه‌ای کوچک در مرکز هر ولایت به ریاست یک مامور آمریکایی یا اروپایی.
۲- تعیین یک هیات سیار نظارت و تفتیش، به سرپرستی یک اروپایی و همراهی چند دستیار ایرانی.
۳- تشکیل نیروی نظامی (ژاندارمری) خزانه به فرماندهی یک صاحب منصب اروپایی برای کمک به وصول مالیات به وسیله خزانه‌دار هر ایالت.
ارسال نظر