قرارداد «خوشتاریا»

گروه تاریخ و اقتصاد: این روزها مصادف با سالگشت مصوبه مجلس شورای ملی در زمینه واگذاری استخراج نفت شمال به شرکت آمریکایی «استاندارد اویل» در سال ۱۳۰۰ است. این مصوبه با مخالفت دولت جدید شوروی و نیز انگلیس مواجه شد؛ چرا که پیش‌تر امتیاز آن از طرف سپهدار اعظم به یک تبعه‌روسی به نام «خوشتاریا» واگذار شده بود. ناصرالدین‌ شاه‌ قاجار در بهمن‌ ماه‌ ۱۲۷۴ شمسی‌ (شعبان‌ ۱۳۱۳) با صدور فرمانی‌ اجازه‌ استخراج‌ نفت‌ را در سه‌ محل‌ تنکابن، کجور و کلارستاق‌ مازندران‌ به‌ محمدولی‌خان‌ تنکابنی‌ (سپهدار اعظم) وزیر خزانه‌ و گمرک‌ وقت‌ اعطا کرد. این‌ فرمان‌ به‌ مدت‌ بیست‌ سال‌ به‌ دلیل‌ فقدان‌ امکانات‌ اکتشاف‌ و حفاری‌ معطل‌ ماند تا اینکه‌ در ششم‌ بهمن‌ ۱۲۹۴ مطابق‌ با ۲۷ ژانویه‌ ۱۹۱۶ به‌ دنبال‌ انعقاد قراردادی‌ بین‌ محمدولی‌خان‌ تنکابنی‌ که‌ در این‌ زمان‌ وزیر جنگ‌ کابینه‌ مستوفی‌‌الممالک‌ بود و «آرکادی‌ مفودیوویچ‌ خوشتاریا»ی‌ گرجی، تمام‌ حقوق‌ آن‌ به‌ مدت‌ ۹۹ سال‌ به‌ خوشتاریا انتقال‌ یافت. بخشی از‌ این‌ قرارداد ۱۰ ماده‌ای‌ به‌ شرح‌ زیر است: ماده‌ اول: من‌ سپهدار اعظم‌ نظر به‌ مندرجات‌ فرمان‌ پادشاهی‌ مورخه‌ شعبان‌ ۱۳۱۳ که‌ به‌ موجب‌ آن‌ امتیاز معادن‌ نفت‌ محال‌ ثلاثه‌ تنکابن‌ و کجور و کلارستاق‌ به‌ من‌ داده‌ شده‌ است، اظهار می‌دارم‌ و کمپانی‌ خوشتاریا را مامور می‌نمایم‌ که‌ تمام‌ اقدامات‌ لازمه‌ را برای‌ اجرای‌ امتیاز مذکور به‌ عمل‌ آورد. برای‌ این‌ مقصود و به‌ جهت‌ اینکه‌ امور راجعه‌ به‌ انکشاف‌ و حفر معادن‌ آسان‌ شود، اظهار می‌دارد که‌ امتیاز مذکور با تمام‌ حقوق‌ راجعه‌ به‌ آن‌ از تاریخ‌ حال‌ تا ۹۹ سال‌ به‌ کمپانی‌ خوشتاریا واگذار می‌نمایم‌ و اصل‌ فرمان‌ مذکور هم‌ که‌ به‌ مهر و امضای‌ اعلی‌حضرت‌ مرحوم‌ ناصرالدین‌ شاه‌ ممهور و ممضی‌ [امضا شده] و به‌ مهر وزرای‌ اعلیحضرتی‌ نیز ممهور است، از جمله‌ مرحوم‌ مجدالدوله‌ وزیر علوم‌ و معادن‌ است. این‌ نکته‌ را هم‌ اظهار می‌دارم‌ که‌ از تاریخ‌ این‌ ورقه‌ در تمام‌ مدت مسوولیت‌ اجرای‌ فرمان‌ مذکور به‌ عهده‌ کمپانی‌ خوشتاریا خواهد بود.