گروه تاریخ و اقتصاد: بخش سوم از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی را می‌خوانید در روز پنج‌شنبه، ۸ خرداد ۱۲۸۷ شمسی‏: رئیس: براى این همه مذاکراتى که می‌شود باید اساسى ترتیب داد و اساس آن‌هم همان نظامنامه وزارت داخله و حکام است که نوشته شده. مادام که این نظامنامه مجرى نشود و ادارات حکومتى منظم و اداره نشود، همه روزه این قبیل شکایات از حکام خواهد شد. پس باید اقدام کرد که این نظامنامه مجرى شود تا اینکه مجلس مشغول اینگونه مذاکرات نگردد.

آقا سیدحسن تقى‌زاده: آنچه دراین مدت از وزارت داخله توضیح خواسته شد در باب حکومت وغیره تماما بى‌نتیجه بوده. درخصوص انتظام ادارات حکومتى که گفته شد گمانم این است که بعد از چندین ماه وزیر داخله جدیدى به مجلس خواهد نوشت که یک مدتى می‌خواهد تا این قانون را مجرى بداریم و چند ماه مهلت می‌خواهد و عمده بدبختى ما این است که هر چه شکایت می‌شود از حکام است و باز صداى یک نفر وکیل هم در عقب حاکم بلند می‌شود فورا آن حاکم را احضار کرده حاکم دیگر را به جاى او می‌فرستند و هرچه که آن حاکم سابق کرده این دیگرى بدتر از آن خواهد کرد. وقتى حاکمى که تغییر داده شود و ابدا مجازات نبیند و برود آسوده بنشیند دیگرى که به جاى او می‌رود یقین است چه خواهد کرد. عقیده بنده این است که اگر شما بخواهید مملکت منظم شود این ترتیب را معمول بدارید که حاکم خواه مقصر و خواه غیرمقصر او را تغییر ندهند و اگر تغییر می‌دهند به طهران آورده بعد از ثبوت تقصیر مجازات بدهند. هرگاه این ترتیب معمول نشود هیچ وقت ولایات منظم نخواهد شد این تغییر حکام هم مثل تغییر کابینه است که براى تشفى قلب خودمان کابینه اول را عزل کرده کابینه جدیدى روى کار می‌آوریم در حالتى که از همان روز اول آن کابینه مشغول خرابى بوده‌اند، ولى بعد از مدتى وقتى که خرابى آنها ظاهر شد آن وقت عذر آنها را می‌خواهیم و این تغییر حکام هم از همین قبیل است و آن حاکمى را که می‌فرستند آنچه می‌خواهد می‌کند و آنچه که باید از مردم بگیرد گرفته بعد او را عزل می‌کنند و مردم آن ولایت محض تشفى قلب و از اینکه تنفسى بکنند از عزل آن حاکم خوشحال می‌شوند و بعد از چند روزى حاکم دیگرى می‌رود باز مشغول همان ترتیبات می‌شود پس اگر می‌خواهید مملکت شما منظم بشود حاکمى که خیانت او ثابت شد او را مجازات داده بعدها رجوع خدمتى به او نشود تا اینکه عبرت سایرین گردد.

وکیل‌التجار: بنده عرض می‌کنم همان‌طور که مختصر آن را آقاى تقى‌زاده گفتند نباید فقط از عزل حاکم خوشحال شد و از اعمال او صرف‌نظر کرد باید حاکمى که خیانت نمود او را تحت استنطاق آورده بعد از ثبوت تقصیر مجازات داد و در جراید اعلانا نوشت که این شخص چنین خیانتى کرده تا اینکه عبرت و باعث تنبه دیگران شود و اگر از طرف رعایا برخلاف شکایت شد آن هم رسیدگى بشود و به مجازات خود برسند تا اینکه بعدها عرض خلاف نکنند. اگر این ترتیب درباره یک نفر مجرى شود، بعدها حکام تکلیف خودشان را می‌دانند.

دبیرالملک: در این مساله جواب داده شد که معتضدالسلطنه را احضار نمودیم بعد از تحقیق و ثبوت خیانت البته مجازات خواهد دید و نایب‌الحکومه فعلا باشد تا اینکه حکومتى از براى آنجا معین شود و انجمن ولایتى آنجا را هم گفتیم که تشکیل و مرتب نمایند.

صدرالعلماى نطنزى: خیلى عجب دارم از اینکه می‌گویند او را خواسته‌ایم تا تحقیق شود، در صورتی که شراره ظلم این شخص به همسایگان هم سرایت کرده و همه می‌دانند که در خصوص نایب حسین مامورین حکومت چقدر خرابی‌ها و تعدى بر اهالى کاشان نمودند با این حال می‌گویند که نایب‌الحکومه از جانب او باشد تا اینکه او بیاید تحقیق بشود.