گروه تاریخ و اقتصاد: بخشی از گزارش سردنیس رایت، وزیر مختار انگلیس در ایران طی سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۷۱ را می‌خوانید که در آن تصویری از وضعیت نابسامان راه‌های عبور و مرور داخلی ایران را تشریح می‌کند: راه‌هایی که بتوان از آنها با وسایل چرخدار عبور کرد در زمان قاجار کم و دور از یکدیگر بود- در سال‌های ۱۸۸۰ تنها دو جاده از این قبیل وجود داشت، که کوتاه و بسیار ناهموار بودند و تهران را به قم و قزوین متصل می‌کردند. پیشرفت‌هایی که بعدها صورت گرفت، در نتیجه دادن امتیازات راهسازی و نشان‌دهنده کار رقابت روسیه و انگلیس بود- وقتی بانک شاهی در ۱۸۹۰ امتیاز ساختن جاده ارابه‌رو از تهران به اهواز را از مسیر قم و سلطان‌آباد گرفت، دو سال بعد روس‌ها امتیاز ساختن جاده انزلی به قزوین را به دست آوردند. وقتی امتیازات دیگری در شمال ایران به روس‌ها داده شد، با اعطای امتیازی به بانک شاهی در ۱۸۹۸ برای کشیدن راه قم به اصفهان جبران گردید. هزینه‌های هر دو طرف از عوارض راهداری تامین می‌گردید و مسافران ایرانی که از مسائل مالی آگاهی نداشتند، از آن به عنوان نشانه‌ای از استیلای روس و انگلیس بر ایران اظهار تنفر می‌کردند.

بانک شاهی برای نقشه‌برداری و تعمیرات جاده قم چندان پول خرج کرد که سرانجام به خاطر عدم پشتیبانی مالی دولت انگلیس از امتیاز چشم پوشید. ترس از اینکه مبادا روس‌ها آن را بگیرند دولت انگلیس را واداشت شرکت لینچ براس را در ۱۹۰۲ به تاسیس شرکت راه و ترابری ایران تشویق کند. شرکت لینچ با کمک سالانه دولت انگلیس و حکومت هند به ساختن نخستین راه ارابه‌رو تهران به اصفهان و سلطان‌آباد پرداخت. جنگ اول جهانی مانع از امتداد آن به اهواز شد و هنگامی که جنگ پایان یافت کشمکش با دولت ایران موجب لغو امتیاز گردید.

منبع: انگلیسیان در ایران، سردنیس رایت

مترجم: غلامحسین صدری افشار