برنامه‌ای که بوی خون می‌داد

دنیای‌اقتصاد: داریوش آشوری؛ متفکر، مترجم و فرهنگ‌شناس شهیر دانش‌آموخته حقوق و اقتصاد است و ۱۵سال از عمرش را در سازمان برنامه و بودجه سپری کرده است.

او طی گفتاری ضمن توصیف وضعیت اقتصادی ایران در دهه۱۳۵۰ به پیش بینی الکساندر مژلومیان، متخصص اقتصاد توسعه و معاون وقت سازمان برنامه اشاره کرده است.  شاه در کنفرانس رامسر که ۱۰مرداد۱۳۵۳ برگزار شد، گفت: «هدف از تشکیل جلسه امروز بررسی درباره چگونگی تغییراتی است که در برنامه پنج‌ساله پنجم با توجه به شرایط جدید کشور پیش آمده است. ما باید خودمان را با اوضاع جدید تطبیق بدهیم و سعی کنیم که تا سر حد امکان هم کشورمان را به جلو ببریم و هم برای ملت ایران رفاه و آسایش بیشتری فراهم کنیم. البته پی بردن علت اینکه چرا یک‌سال و نیم پس از تصویب برنامه پنجم در این برنامه تجدید نظر می‌کنیم، برای کسانی که وقایع روزانه کشور را دنبال می‌کنند آسان است، با وجود این شاید مرور کوتاهی درباره آن بد نباشد. هنگامی که در تخت‌جمشید برنامه پنجم مطرح شد،

کسانی که حاضر بودند به یاد دارند که همیشه من طرف هدف‌های بالاتر و پروژه‌های زیادتر و مشکل‌تر را می‌گرفتم، برای اینکه در فکر و قلب من کارهایی که بعدا انجام شد در آن موقع ترسیم شده و تصمیم گرفته شده بود که ما نه فقط از لحاظ سیاسی و فنی باید بر ثروت اساسی ایران که منابع نفت و گاز باشد کاملا مسلط باشیم، بلکه به‌صورت عادلانه و عاقلانه حداکثر ممکن از این منابع و درآمد کافی را به‌دست آوریم. شاید بتوان گفت که مدت ۲۶سال ثروت طبیعی ما به غارت می‌رفت و حتی هر روز به طریق بدتری مورد استثمار قرار می‌گرفت، برای اینکه قیمت یک بشکه نفت اعلام‌شده در خلیج‌فارس که در سال ۱۹۴۷ مسیحی ۲دلار و۱۷سنت بود، در سال۱۹۶۹ به یک‌دلار و ۷۹سنت تقلیل پیدا کرد. در این ضمن ممالک صنعتی دنیا کالای خود را بین ۳۰۰تا۴۰۰درصد گران کرده بودند.  پس می‌بینید که ما تا چه اندازه مغبون شده بودیم. از یک طرف دیگر فرآورده‌های صنعتی آنان را به آن نسبت گران‌تر می‌خریدیم. به این جهت چندین تصمیم سیاسی و تاریخی گرفته شد که یک روز چگونگی آن به رشته تحریر در خواهد آمد. آخرین آن در یک مصاحبه مطبوعاتی در روز ۲۳دسامبر۱۹۷۳ ذکر شد.

 این اقدام دو نتیجه داشت، یکی اینکه ما برای نفت قیمت معقولی که قابل مقایسه با سایر منابع تولیدکننده انرژی باشد تعیین کردیم، دیگر اینکه به دنیا نشان دادیم که ما در تعیین قیمت منابع طبیعی خود همان حقی را داریم که آنها در تعیین قیمت فرآورده‌های صنعتی خود دارند.»

الکساندر مژلومیان در جریان کنفرانس رامسر زیر گزارشی که تحت اعمال نظر شاه با هدف تجدید نظر در مفاد برنامه پنجم توسعه تنظیم شده بود،

شجاعانه نوشت: «این کارها را نکنید، از این کارها بوی خون می‌آید.»  برخی مورخان بر این باورند که او انقلاب ۱۳۵۷ را از ورای تجدیدنظر «برنامه پنجم» پیش‌بینی کرده بود.