معین‌التجار بوشهری سیاستمدار مشروطه‌طلب
بقایای خانه ملک‌التجار در بوشهر
اینکه سیدمحمد کمره‌ای، او را اعجوبه‌ای در کار اقتصادی دانسته است و فریدون آدمیت، او را یکی از نمایندگان ترقی‌خواه و رادیکال مجلس دوره اول شورای ملی ایران و هم‌ردیف بزرگانی چون احتشام‌السلطنه، شیخابراهیم زنجانی و صنیع‌الدوله قرار می‌دهد، نشان می‌دهد که معین‌التجار بوشهری تنها یک تاجر سرشناس نبود و علقه‌های بسیاری، او را با رویدادهای سیاسی-اقتصادی ایران، در دوره قاجار مرتبط ساخت.
در دوران خسارت‌بار جنگ جهانی اول که شرایط سختی بر مردم ایران حاکم بود، برخی سرمایه‌داران ایران درصدد برآمدند تا بخشی از سرمایه خود را در راه ایجاد صنایع ملی سرمایه‌گذاری کنند. از جمله این افراد، معین‌التجار بوشهری بود که همانند امین‌الضرب که از طبقه سرمایه‌دار نوظهور ایران بودند و درصدد برآمد تا قسمتی از سرمایه خود را در صنایع ملی سرمایه‌گذاری کنند.
به همین خاطر کارخانه ابریشم‌بافی امین‌الضرب را که حدود ۳۰۰هزار تومان خرج برداشته بود به مبلغ ۹۰هزار تومان خریداری کرد؛ اما او هم با توجه به مسائل و مشکلات بین‌المللی و داخلی نتوانست در این سرمایه‌گذاری موفق شود؛ چون وسایل و امکانات لازم برای سودآوری از این کارخانه را نداشت و مجبور به مذاکره با بانک استقراضی شد؛ اما از نتیجه این مذاکرات اطلاعی در دست نیست. بنا بر گفته رئیس بانک استقراضی در ۱۸ژوئیه ۱۹۱۶ میلادی پس از ۲ماه قسمت برق این کارخانه از کار افتاد و سرانجام معین‌التجار، امین‌الضرب و دیگر تجار و سرمایه‌گذاران ایرانی قادر به رقابت با سرمایه‌گذاری‌های خارجی نشدند. به‌دلیل جریان سریع تحولات سیاسی ایران و تبدیل ایران به یک منطقه جنگی و از دست رفتن استقلال سیاسی به خاطر بی‌کفایتی پادشاهان، صنایع داخلی رو به انهدام و تخریب رفتند و طبقه بورژوازی نوظهور هم که درصدد سرمایه‌گذاری قسمتی از سرمایه‌های خود در صنایع ملی بودند، سقوط کرد. معین‌التجار به‌دلیل قدرت و نفوذ سیاسی و اقتصادی بالایی که پیدا کرده بود در نهادهای اقتصادی و سیاسی دوره احمدشاه نقش فعالی داشت؛ از جمله با تشکیل شورای عالی تجارت در آن عهد، وی به ریاست آن انتخاب شد. این شورا دارای ۶عضو از طرف تجار که به انتخاب خود آنان تعیین می‌شد و ۶عضو دیگر از طرف دولت بود. اعضا در کارهای اقتصادی کشور اظهار نظر می‌کردند و به رفع مشکلات تجاری مملکت می‌پرداختند. این شورا هفته‌ای یک‌بار تشکیل جلسه می‌داد. معین‌التجار همچنین در این مقطع عامل مصالحه و واسطه میان تاجران و دیگر اصناف با دولت و ماموران دولتی بود.
عیسوی، چارلز، تاریخ اقتصادی ایران
ترجمه یعقوب آژند، تهران، گستره، ۱۳۶۲
