بافت تاریخی شیراز و «طرح توسعه ۵۷هکتاری»
تخریب شبانه خانه‌های تاریخی بافت قدیم شیراز خصوصا در ایام تعطیلات در سال‌های دهه۱۳۹۰ سابقه دارد که در یک نمونه آن دو خانه تاریخی ثبت ملی‌شده اوایل اسفندماه۹۶ به‌صورت شبانه تخریب شد. خانه‌های تاریخی سلیمی و منتصری شیراز که هر دو دهم خرداد۱۳۸۲ ثبت ملی شده بودند، چهارم اسفند۱۳۹۶ تخریب شدند و به تاریخ پیوستند. شامگاه ۱۴خرداد۹۸ تخریب خانه‌های تاریخی در بافت تاریخی شیراز رقم خورد که فعالان میراث فرهنگی آن را تاریخی، ارزشمند و با ویژگی های منحصر به فرد توصیف کردند. اما باری دیگر، شایعه تخریب ۲۰۰خانه تاریخی شیراز این‌بار در یک ماه گذشته در برخی رسانه‌ها مطرح شد که نگرانی‌هایی را برانگیخت؛ اما مسوولان استان فارس، این مطالب را شایعه و نادرست خواندند. طی دهه‌های گذشته، طرح‌های مختلفی برای سامان‌دهی و بازآفرینی بافت تاریخی شیراز در معرض نقد بوده و در این میان، برخی نیز اجرا شده‌اند. یکی از این طرح‌ها، طرح موسوم به طرح توسعه ۵۷ هکتاری حرم مطهر شاهچراغ(ع) است که موافقان و مخالفانی دارد.
توسعه این حرم مطهر در سال۸۹ با طرحی که به ۵۷هکتاری معروف است و در شورای عالی شهرسازی و معماری در دولت دهم تصویب شد، ادامه یافت؛ اما حدود چهار سال بعد این طرح به‌دلیل آنچه مغایرت با طرح جامع شهر شیراز اعلام شد، منتفی شد. یکی از شهروندان شیرازی که موافق طرح توسعه ۵۷هکتاری است، در این‌باره به «ایرنا»گفت: یک منزل آبا و اجدادی در بافت تاریخی شیراز داریم که دو دهه است که رها شده و به محل تجمع معتادان تبدیل شده است و ما بنا بر مقررات موجود قادر به هیچ اقدامی اعم از مرمت، بهسازی و بازسازی در خصوص این خانه نیستیم؛ الان دو دهه است که بی خیال شده‌ایم که اصلا چنین ملکی هم داریم! وی که خواست نامش اشاره نشود، گفت: در دهه۱۳۸۰، سیاست نادرستی در بافت تاریخی شیراز اجرا و اعلام شد که هر کس خانه میراثی داشته باشد از وام ۲۰ میلیون تومانی که آن زمان مبلغ زیادی بود، برای نگهداری و مرمت بنا برخوردار می‌شود.
در این مقطع زمانی، بسیاری از مالکان در بافت تاریخی شیراز مبلغ وام را گرفتند و خانه خود را ثبت در میراث کردند؛ درحالی‌که واقعا ارزش میراثی چندانی هم نداشت؛ اما دریافت تسهیلات، انگیزه آنها برای ثبت میراثی خانه‌هایشان بود. این شهروند شیرازی گفت: اکنون با شمار زیادی از خانه‌های قدیمی در بافت تاریخی شیراز روبه‌رو هستیم که واقعا ارزش میراثی ندارند، رها شده‌اند و هیچ اقدامی برای بهسازی آن هم نمی‌توان انجام داد؛ چراکه میراث فرهنگی اجازه نمی‌دهد حتی یک میخ به دیوار آنها زده شود. در سال‌های گذشته، در بن‌بست قرار گرفتن حرم‌های مطهر و نبود راه‌های دسترسی مناسب به آنها سبب شکل‌گیری مطالباتی برای توسعه راه‌های اطراف حرم‌ها بوده که تخریب خانه‌های اطراف، تنها راه فرارو در این زمینه بوده است. موافقان توسعه مسیرهای ارتباطی اطراف حرم‌های مطهر می‌گویند که این اقدام منجر به توسعه گردشگری زیارتی و جذب زائران داخلی و خارجی به شهر شیراز می‌شود. تجمع معتادان در بافت تاریخی شیراز و دقیقا در مسیرهایی که گردشگران خارجی در آن مسیرها تردد می‌کنند، از دیگر تصاویر نازیبای این منطقه طی سال‌های گذشته بوده است که این صحنه‌ها، مورد پسند موافقان و مخالفان طرح ۵۷ هکتاری نیست.
فرصتی برای توسعه گردشگری
در نقطه مقابل، طرح توسعه ۵۷هکتاری مخالفانی جدی دارد. مخالفان می‌گویند که باید بافت تاریخی شیراز را حفظ کرد و از آن برای توسعه گردشگری و تولید ثروت ملی بهره گرفت. آنها به سرنوشت تخریب خانه‌های تاریخی در دیگر شهرها اشاره می‌کنند و در این زمینه، هشدار می‌دهند که بافت تاریخی شیراز، فرجام مشابهی با برخی شهرهای ایران و کشورهای منطقه متاثر از توسعه حرم‌ها پیدا نکند. آنها می‌گویند بافت تاریخی شیراز به همین خانه‌های قدیمی و معبرهای تنگ و باریک به نام کوچه‌های قهر و آشتی زنده است و نباید به بهانه ایجاد دسترسی برای خدمات اضطراری مانند آتش نشانی این معابر را تخریب کرد و از راه‌های دیگری در این زمینه، بهره گرفت. در این میان، برخی دیگر، طرح‌های جایگزین با عناوینی همچون بازآفرینی بافت تاریخی شیراز را ارائه می‌دهند که به‌عنوان راه‌حل میانه در دستور کار قرار گیرد، به این صورت که خانه‌هایی که دارای ارزش تاریخی خاصی نیستند، با نگاه متفاوتی نسبت به خانه‌های دارای ارزش تاریخی و میراثی نگاه شوند. در این میان، برخی فعالان میراث فرهنگی، اجرای طرح‌های استحکام بخشی بناها برای جلوگیری از تخریب‌های ناشی از زلزله برای همه بافت تاریخی شیراز را خواستار شده‌اند.
منبع: ایرنا
