مطبوعات داخلی و برون‌مرزی دوران قاجار
در دوران تیره و تار استبداد، روزنامه اختر کمک بزرگی به تنویر افکار ایرانیان کرد و در ایامی که جراید این مملکت منحصر به چند روزنامه درباری از قبیل ایران و اطلاع بوده، روزنامه اختر جریده قابل مطالعه زبان فارسی به شمار می‌رفته است. اختر، سرآغاز موج نوین روزنامه‌نگاری متعهد و مسوول بود و توانست پایه‌های تحول فرهنگی انقلاب مشروطه را استوار سازد. این روزنامه، مطبوعات ایران را از چارچوب تنگ روزنامه‌نگاری دولتی خارج کرد و زمینه‌ساز تولد روزنامه‌نگاری سیاسی مردمی شد. از طرفی اختر نخستین روزنامه‌ای بود که موضوع قانون اساسی ۱۱۹ ماده‌ای سلطان عثمانی را با مقاله‌ای درج کرد. قانون اساسی شامل این اصول بود؛ حقوق عمومی افراد، حرمت شخصی، امنیت جان و مال و مسکن، مساوات قانونی، منع شکنجه، آزادی مطبوعات در دایره قانون، آزادی تدریس عمومی، تشکیل مجلس عمومی و... به گفته احمد کسروی، این روزنامه در پیشامدهای مهم از جمله داستان امتیاز توتون و تنباکو مقالات مغزدار و سودمندی نوشت.
روزنامه اختر از وضعیت روزنامه‌ها در ایران انتقاد می‌کرد و محتوای آنها را فرمایشی می‌خواند. در یک شماره روزنامه چنین آمده است، به جز بعضی تشریفات اتفاقیه خبری در آن نیست؛ صفحه‌ها را پر می‌کنند از ترجمه بعضی حکایت‌های بی‌معنی فرنگستان و وقایع گذشته و خیالیه. اگر هم خبری رسیده باشد جز سلامتی حال حاکم که ستایش از عدل و داد ولات به‌طور عام چیزی نیست. از جهتی روزنامه اختر نخستین روزنامه فارسی‌زبان بود که به سبک و نگارش جدید منتشر می‌شد. از جمله نویسندگان این روزنامه میرزا آقاخان کرمانی، شیخ احمد روحی، میرزا مهدی خان تبریزی ناشر حکمت در قاهره، میرزا علی محمدخان کاشانی ناشر ثریا و پرورش و میرزا حبیب اصفهانی بودند. در این میان میرزا حبیب اصفهانی نخستین اثر نمایشی را ترجمه کرد و در اختیار فارس‌زبانان قرار داد.
باید گفت وی نخستین مترجم نمایشی فرنگستان در ایران بود. اما روزنامه اختر نیز به سهم خود نقش مهمی در آشنایی ایرانیان با «نمایش فرنگستان» داشت. در این روزنامه علاوه بر چاپ آگهی‌هایی راجع به «تیاتر» مقالاتی سودمند نیز درباره نمایش چاپ می‌شد. در دو شماره از روزنامه یک مقاله راجع به تماشا و تماشاخانه چاپ شده که ترجمه و تلخیص میرزا حبیب اصفهانی است. این مقاله نخستین سند تاریخ نمایش ایران است که درباره «تاریخ نمایش در جهان» نوشته شده است. نگارش این مقاله و چاپ آن در روزنامه اختر از جمله حوادث مهم ادبی - نمایشی بوده که کمک شایانی به ترویج این هنر نو در آن بوده است. آنچه مسلم است این روزنامه بسیار مفید بوده و با قلمی موشکافانه رخدادها را برای مردم تشریح می‌کرده و شعور سیاسی آنها را ارتقا می‌داده است. این روزنامه در آغاز به غیر از روزهای جمعه و یکشنبه هر روز و پس از مدتی دوبار در هفته در روزهای شنبه و چهارشنبه و در سال‌های آخر به‌طور هفتگی انتشار یافت. روزنامه اختر پس از ۲۰سال و به قولی ۲۲سال در سال۱۲۷۴ شمسی (یا ۱۳۱۲ هـ. ق) از طرف دولت عثمانی توقیف شد و دیگر منتشر نشد.
یکی از مردان ارزنده در صحنه سیاسی ایران میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله بود. اگر چه درباره او سخن‌ها رفته است، اما از نقش قابل تحسین او در نهضت آزادی‌خواهی و انقلاب مشروطه نمی‌توان چشم‌پوشی کرد. وی از نزدیکان دربار و مدت‌ها سفیر ایران در انگلیس بود و بر سر امتیاز لاتاری مقام و منصب خود را از دست داد (سال۱۲۶۷ ـ. ش) و ناگهان از گذشته خود برید. وی در روز اول اسفند ۱۲۶۸ هـ‌ش برابر با ۲۰ فوریه ۱۸۹۰م نخستین شماره از روزنامه خود به نام «قانون» را منتشر کرد. شماره‌های قانون تاریخ نداشت. این روزنامه نیز به سرعت مورد توجه مردم قرار گرفت و از اختر هم پرطرفدارتر شد. با انتشار این روزنامه نثر عامیانه رواج یافت و نثر قدیمی جای خود را به این نثر جدید داد. تا زمان انقلاب مشروطه نیز بسیاری از نشریات چنین نگارشی را برگزیدند و به انتشار روزنامه‌های عامه‌پسند و انقلابی پرداختند.
این سبک نوشتاری که تا آن زمان در روزنامه‌ای به کار نرفته بود، مردم را به خواندن ترغیب می‌کرد. روزنامه قانون در اوج اختناق وارد میدان شد و با مقالاتی تند به دربار و صدراعظم حمله کرد. این روزنامه در زمانی منتشر شد که ادای لفظ قانون جرم شناخته می‌شد و سیدجمالالدین اسد‌آبادی را نیز به همین جرم از ایران راندند و او را «قانونی» خواندند. نقل است که ذکاءالملک (محمد حسین) در روزنامه‌ای به نام تربیت گاه مطلبی از زبان فرانسه ترجمه می‌کند، هر زمان که به کلمه قانون می‌رسد ناگزیر به جای آن کلمه قاعده را به‌کار می‌گیرد. همکار ملکم‌خان در تدوین روزنامه سیدجمالالدین اسد‌آبادی و سپس میرزا آقاخان کرمانی بود که با روزنامه اختر نیز همکاری داشت. با وجود سانسور شدید حاکم بر ایران این روزنامه حتی به اندرون حکومت شاهی هم می‌رسید. در شماره هفتم روزنامه قانون آمده است که جریده قانون را چرا در خارج انتشار می‌دهد؟ به جهت اینکه حرف حق زدن در خاک ایران ممنوع است.
در این هنگام فشار دولت زیاد شد و تمام محموله‌های پستی داخلی و خارجی مورد بازرسی و تفتیش قرار گرفت تا مبادا از داخل نیز اخبار به خارج درز کند. اما با تمام دشواری‌ها روزنامه قانون وارد ایران و بین مردم دست به دست می‌شد. بعد از آنکه هفت شماره آن توسط پست و قاصد به تهران رسید و توزیع شد، دستور توقیف روزنامه نیز صادر شد. در این میان جنبش تنباکو سبب شد فعالیت روزنامه‌ها در خارج و شب‌نامه‌ها و اعلان‌ها در داخل افزایش یابد. روزنامه‌های آزاد ملی و اختر و قانون به ایران می‌رسید و برای روشن کردن اذهان عمومی مطالبی ارزنده داشت. ورود این روزنامه‌ها حتی از طریق قراردادن آنها در لابه‌لای روزنامه‌های خارجی زبان نیز صورت می‌گرفت و پخش آنها با دریافت یک نسخه از راه رونویسی یا امکانات بسیار محدود چاپی مثل چاپ ژلاتین امکان‌پذیر می‌شد. پس از مدتی، دستگیری افراد شبکه توزیع روزنامه در داخل آغاز شد (دی ۱۲۷۹ هـ ش) که می‌توان گفت نخستین بازجویی‌ها و محاکمات رسمی روزنامه‌نگاران بود.
