سیر تاریخی تبلیغات و«آگهی»
قلمرو «ایران فرهنگی» قلمرو وسیعی بود که قاهره تا دهلی - کابل و پیشاور تا مدرس، استانبول و تفلیس تا سی‌‌رام و کلکته و آکره را دربرمی‌‌گرفت و از همان زمان نیز پدیده‌‌ای به نام «اعلان» یا به اصطلاح هندی‌‌ها «اشتهار» در مطبوعات فارسی‌‌زبان پدیدار شد. در آن دوره زبان فارسی، زبان رسمی قلمروی «ایران فرهنگی» بود و با وجود اینکه انگلیس‌‌ها سعی کردند زبان فارسی را از کشورهایی مانند هندوستان خارج کنند؛ اما تا ۱۰۰سال این سیطره وجود داشت و کمپانی هند شرقی، ابتدا اطلاعیه و اعلان‌‌هایش را از طریق نشریات فارسی زبان به‌صورت آگهی منتشر می‌‌کرد.
حال اگر تبلیغات را در داخل کشور ایران مبنا قرار دهیم، قدمتی بیش از ۱۶۰سال دارد و به سال‌های صدارت امیرکبیر در دهه ۱۲۶۰هجری قمری و روزنامه وقایع‌اتفاقیه برمی‌‌گردد.
تاریخچه تبلیغات در ایران به‌طور کلی شامل دو دوره تاریخی باستان و عصر جدید است.
الف- دوره باستان: تبلیغات دوره باستان که به‌طور کلی تحت تاثیر کشاورزی و ویژگی‌‌های آن است، یک نوع ارتباطات شفاهی است و مانند کشورهای دیگر باستان، علائم تجاری، دیوار نوشته‌ها و جارچی‌‌ها، مهم‌ترین شیوه‌های پیام‌‌رسانی و آگهی به شمار می‌‌روند.
ب: دوره عصر جدید: با ورود دستگاه چاپ به ایران و انتشار اولین روزنامه (کاغذ اخبار) در عصر قاجاریه، اندک‌‌اندک آگهی‌‌های تجاری نیز به نشریات راه یافتند. به این ترتیب آگهی در رسانه‌های جمعی ایران از دیوارکوب شروع شد و به نشریه‌های ادواری، کتاب، سینما، رادیو و سرانجام تلویزیون راه یافت. اولین روزنامه‌‌ای که در ایران مبادرت به درج آگهی کرد، روزنامه وقایع اتفاقیه در سال۱۲۶۷ شمسی بود.
نخستین وسایل آگهی‌‌رسانی، نصب تابلو و جارچی‌‌ها بوده‌‌اند و استفاده از آگهی در ایران به ادوار باستانی بازمی‌‌گردد. اما پیشینه آگهی در تاریخ معاصر، نخست به‌صورت دیوارکوب و درج در نشریه‌ها باب شد و سپس رواج پیدا کرد. باید دانست که پیشینه آگهی در رسانه‌های جمعی تهران به این ترتیب بوده است: دیوارکوب، نشریه‌های ادواری، کتاب، سینما، رادیو، تلویزیون و غیره. افزون بر اینها، نشر آگهی‌‌های مستقیم - به تقلید از سایر کشورها- به گونه‌های مختلف دیگر، از جمله به‌صورت انتشار کتابچه یا به اصطلاح «بروشور» و «کاتالوگ» یا سال‌‌نمای اختصاصی نیز در کشور ما مرسوم است.
از منظر تحقیقی نیز می‌‌توان تاریخچه تبلیغات تجاری در ایران را به هفت دوره مجزا تقسیم کرد:
دوره خارج از کشور: دوران قبل از قاجار و عصر فترت بین صفویه و قاجاریه، حدود ۲۳۰سال پیش.
دوره ناصری: در این زمان شاهد تاسیس دارالفنون و آغاز تبلیغات بازرگانی در دوره صدارت امیرکبیر هستیم که کالاهای مربوط به نیازهای اولیه و تبلیغات کتب قدیمی، ترجمه‌های کتب علمی و طبی رواج داشت.
دوره مظفری: دوره تحول در مسائل فرهنگی است که با ایجاد نهضت سوادآموزی و افتتاح مدارس جدید در سراسر کشور، با وجود مخالفت افراد سنتی، تاثیر بسیاری در رشد تبلیغات در آینده گذاشت. تشکیل شرکت‌های تجاری به سبک جدید، ورود مستشاران خارجی و گمرک و مانند اینها در این دوره شکل گرفت.
دوره مشروطیت: با فرا رسیدن عصر مشروطیت، تعداد روزنامه‌ها بیشتر شد و برای آزادی بیان، روزنامه اهمیت بیشتری پیدا کرد و چون در دوره مظفری تجربه‌های بی‌‌شماری به‌دست آمده بود، در تمام زمینه‌ها -از جمله آگهی- حرکت چشمگیری به‌وجود آمد.
دوره جنگ جهانی اول: در این دوره آثار دوران مشروطیت ظاهر می‌‌شود که به دو دلیل دوره مهمی در تبلیغات بازرگانی است: یکی به خاطر شکل‌‌گیری روزنامه درجه یک به معنای واقعی و دیگری تغییرات ایجادشده در گرافیک تبلیغات و محتوای آن.
دوره بین دو جنگ شامل دوره پهلوی و اواخر قاجار یعنی سال ۱۹۱۴ میلادی تا ۱۹۴۰: مدون شدن قوانینی درباره تبلیغات بازرگانی از مهم‌ترین خصوصیات این دوره است.
دوره تبلیغات مدرن: این دوره از سال ۱۳۲۵ شمسی آغاز و رونق آن از سال ۱۳۳۵ شمسی است. در دو دهه بعد یعنی دهه‌های۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ تبلیغات بازرگانی با شکل‌‌گیری موسسات تبلیغاتی بزرگ به اوج خود می‌‌رسد.
پیدایش واژه «آگهی» در مطبوعات ایران
در عهد قاجار به آگهی، اعلام‌‌نامه، اشتهارنامه، انتشارنامه، اعلان‌‌نامه و اعلان می‌‌گفتند. جز اعلان، سایر نام‌‌ها قبول عامه نیافتند.
همچنین در همان عهد، آگهی دولتی را اعلام دولتی و آگهی‌‌های بازرگانی را اعلانات تجارتی نام نهادند و به آنچه امروز در مطبوعات، «سازمان نیازمندی‌‌ها» می‌‌گویند و پیش‌‌تر «کانون آگهی» نام داشت، «مرکز اطلاعات» می‌‌گفتند.
به دنبال تشکیل فرهنگستان در ایران، در سال۱۳۱۴ واژه «آگاهی» جایگزین اعلان شد؛ اما سرپاس مختاری رئیس وقت اداره کل شهربانی طی نامه‌‌ای از ریاست وزرا درخواست کرد که چون کلمه «آگاهی» برای تامینات اداره کل شهربانی تعیین شده است به تمام وزارت خانه‌ها و دوایر دولتی دستور صادر شود که از استعمال کلمه آگاهی به جای اعلان خودداری کنند.
پس از این نامه، واژه آگهی به جای آگاهی تعیین شد و این عبارت به سرعت به فرهنگ واژگان مطبوعاتی و رسانه‌‌ای ایران راه یافت و مصطلح شد.
قره‌داغی ایرج، ۱۳۷۸، «تاریخ تبلیغات ایران»
