این در حالی است که برخی کشورهای آسیایی مثل ژاپن، کره، مالزی، سنگاپور و... با این پدیده سنجیده و عقلانی‌‌تر برخورد کرده و از آن در جهت توسعه و پیشرفت کشورشان سود برده‌‌اند. از همان سال‌های نخست، ظهور مدرنیته که دستاورد بشری -  به دست غربی‌‌ها - بود، ما با این پدیده به صورت مشکوک برخورد کردیم و اکثریت جامعه از نمادها و نمودهای آن هراس داشتند. برای مثال با مجلس قانون‌‌گذاری مخالفت می‌‌‌‌شد و یا با وسایل ارتباط جمعی مثل روزنامه، رادیو، تلویزیون، ماهواره و فضای مجازی از سوی بخش سنتی جامعه ایران مخالفت می‌‌شد و از آن هراس داشتیم و داریم. البته عناصری همیشه بودند که با مدرنیته عقلانی برخورد می‌‌کردند؛ اما در اقلیت بودند و در مصاف با اکثریت سنتی «ضد مدرنیته» توان مقابله نداشتند. به نظر می‌‌رسد در سال های اخیر، گستره این «هراس» در بخش‌هایی از جامعه کاهش پیدا کرده است و نسل امروز مدرنیته را امری جهانی می‌داند و معادل غربزدگی نمی‌‌دانند.

 مهم‌ترین تغییرات اجتماعی ایران معاصر

به باور من سه تغییر مهم در چند دهه اخیر در ایران رخ داده‌اند:

اول، مهاجرت از روستا به شهر و گسترش شهرنشینی و فرهنگ شهری. حتی بسیاری از روستاها به واسطه وجود شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی، در برخی ابعاد از فرهنگ و امکانات شهری برخوردارند. دوم، افزایش تحصیلات به‌‌ویژه تحصیلات تکمیلی به واسطه گسترش دانشگاه‌های مختلف در ایران پس از انقلاب اسلامی. گسترش بی‌‌رویه دانشگاه‌ها به باور کارشناسان؛ گرچه بعضا موجب کاهش کیفیت دانشگاه شده، اما باز هم در بسیاری از تحولات سیاسی، اجتماعی دهه‌های اخیر نقشی تاثیرگذار داشته است. دو عامل افزایش تحصیلات عالیه و رشد شهرنشینی تغییر سوم «کاهش نرخ باروری و کاهش رشد جمعیت» را به‌وجود آورده‌‌اند. نکته قابل توجه این است که روند کاهشی جمعیت و گسترش شهرنشینی در ایران شبیه کشورهای صنعتی و توسعه‌‌یافته است.

 مهم‌ترین خصوصیت تغییرات اجتماعی ایران

مهم‌ترین خصوصیت تغییرات اجتماعی در ایران معاصر به باور من به‌شکل خیلی بطیء و زیرپوستی، گسترش تدریجی نوعی «سکولاریزم» در میان اقشار و لایه‌های مختلف جامعه ایران است که از چند دهه قبل شروع شده و در حال گسترش است. به نظر می‌‌رسد این پدیده در تحولات اجتماعی آینده ایران نقشی تاثیرگذار داشته باشد. این نوع باور هم در بین دانشگاهیان، هم حوزوی‌‌ها هم دیگر بخش‌هایی از جامعه در حال گسترش است.

 روندهای اصلی تغییرات اجتماعی کنونی ایران:

  بالارفتن تحصیلات مردم، به‌ویژه تحصیلات زنان

  حضور و فعالیت اجتماعی روزافزون و قدرتمند زنان، با وجود همه محدودیت‌‌ها و موانع موجود

  بالا رفتن سن ازدواج

  کاهش فرزندآوری و کاهش بعد خانوار

  آشنایی روز افزون با جوامع دیگر و بالا رفتن آگاهی و اطلاعات عمومی به‌واسطه مسافرت به سایر کشورها یا حضور در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی.

 امیدها و دغدغه‌ها

برای شخص من حضور اجتماعی زنان است که می‌‌تواند نویدبخش جامعه‌‌ای پویا در آینده ایران باشد. همان نقشی را که زنان پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای صنعتی و توسعه‌‌یافته اروپا بازی کردند. در مقابل، احساس بی‌‌آیند‌‌گی، فرسودگی و ناامیدی در بین جوانان به‌واسطه گسترش فقر و سقوط تدریجی طبقه متوسط به طبقه محروم، یکی از نگران‌‌کننده‌‌ترین دغدغه‌های جامعه ایران است که باید برای آن چاره‌‌ای اندیشیده شود.

 

به نقل از گفت‌وگویی با دکتر سعید معدنی، سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران

اخبار مرتبط