در این میان باید اشاره کرد که برنامه ششم قبل از انقلاب اگرچه تدوین شد، اما به‌دلیل وقوع انقلاب اسلامی به مرحله تصویب و اجرا نرسید. با این حال مولفان این برنامه را نیز مورد بررسی قرار داده‌‌اند. برنامه عمرانی اول که در همین نوشته به آن اشاره شد در تاریخ ۲۶ بهمن‌‌ماه ۱۳۲۷ تصویب شد و به مدت هفت سال از مهر ۱۳۲۸ تا شهریور ۱۳۳۴ در حال اجرا بود تا با مدیرعاملی ابتهاج بر سازمان برنامه متوقف شد. برنامه عمرانی دوم ۸اسفند۱۳۳۴ به تصویب رسید و به مدت هفت سال از اول مهرماه ۱۳۳۵ تا مهر ۱۳۴۱ اجرا شد. مسعود نیلی درباره این دو برنامه می‌‌گوید: «دو برنامه اول و دوم، برنامه‌های ساده‌‌ای بودند که آنها را بیشتر می‌‌توان به عنوان مجموعه‌هایی از پروژه‌های عمرانی دانست. اصولا سازمان برنامه در آن زمان یک سازمان اجرایی بود که خودش کارخانه و سد و... احداث می‌‌کرد. در واقع می‌‌توان این‌‌گونه در نظر گرفت که تا زمان برنامه سوم، سازمان برنامه کارکرد صندوق توسعه ملی امروز را داشته است. یعنی ۶۰ درصد درآمدهای نفت که البته نسبت به امروز سهم بسیار بالایی محسوب می‌‌شود، به سازمان برنامه تخصیص داده می‌‌شد تا پروژه‌هایش را پیش ببرد.

برنامه عمرانی سوم در شهریور۱۳۴۱ تصویب شد و به مدت پنج سال و نیم از ابتدای مهرماه ۱۳۴۱ تا اسفند ۱۳۴۶ به اجرا درآمد. این برنامه البته با اصلاحات انقلاب سفید محمدرضاشاه همزمان شد. درحالی‌که سازمان برنامه روی اصلاح ساختارهای مختلفی از جمله اصلاحات ارضی کار کرده بود، شاه بدون توجه به کارهای سازمان برنامه اصول شش‌‌گانه خودش از جمله اصلاحات ارضی را اعلام و اجرا کرد تا برنامه سوم عملا شانس چندانی برای اجرا نداشته باشد. برنامه چهارم عمرانی که از آن به عنوان بهترین برنامه عمرانی قبل از انقلاب یاد می‌‌شود در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۴۶ به تصویب می‌‌رسد و به مدت پنج سال از ابتدای سال ۱۳۴۷ تا پایان سال ۱۳۵۱ اجرا می‌‌شود. در سال‌های قبل از انقلاب شاید بتوان تنها به برنامه چهارم به‌عنوان یک برنامه تدوین‌‌شده و به اجرا درآمده نگاه کرد. یعنی همان دورانی که نهادهایی مانند سازمان گسترش، سازمان مدیریت صنعتی و... تشکیل شد و کشور به سمت صنعتی شدن حرکت کرد.

برنامه پنجم عمرانی نیز به‌عنوان آخرین برنامه مصوب و به اجرادرآمده پیش از انقلاب در ۲۱ اسفندماه ۱۳۵۱ تصویب می‌‌شود و از ابتدای سال ۱۳۵۲ تا آخر سال۱۳۵۶ به اجرا گذاشته می‌‌شود. در این دوره به‌دلیل وفور درآمدهای نفتی عملا خواسته‌های مقامات ارشد حکومتی بدون در نظر گرفتن برنامه و به‌دلیل بودجه بالای کشور به اجرا درمی‌‌آید.

 

منبع: کتاب «برنامه‌‌ریزی در ایران»

اخبار مرتبط