نگاهی به کتاب «زن ایرانی و عصر روشنگری»
روزنامه دانش، روزنامه شکوفه، روزنامه زبان زنان، روزنامه نامه بانوان، مجله عالم نسوان، مجله زنان ایران، مجله جهان زنان، مجله زبان زنان، مجله جمعیت نسوان وطنخواه ایران و... روزنامه‌ها و مجله‌هایی است که در این کتاب به آنها اشاره شده و شرح حال زنان روزنامه‌نگار نیز آمده است.
این کتاب در چهار فصل تنظیم شده است. نویسنده در این کتاب به معرفی و نقد منابع خاطرات تاج‌السلطنه، تاریخ بیداری ایرانیان، حیات یحیی، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، سفرنامه پولاک سفرنامه کارلاسرنا و تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت پرداخته است.
خوشبختانه حوادثی که پس از انقلاب کبیر فرانسه آغاز شده و تاریخ حیات انسان‌ها را به عصر تازه‌ای به عنوان تاریخ معاصر پیوند زده است موجب شده تا در دنیای کنونی ما و خاصه در غرب تغییرات سیاسی-اجتماعی عظیمی به وقوع بپیوندد و با سرعتی باور نکردنی آثار عملی خود را به همه جای گیتی گسترش دهد آن سان که همه در همه‌جا ناگزیر شوند، تغییرات سریع و ناشناخته را بپذیرند و شاهد بروز و ظهور تحولات تازه‌ای شوند.
روزنامه‌نگاری بانوان نخست در غرب پدیدار شد و به دنبال کشانده شدن ناگزیر نیروهای مختلف اجتماعی به قاجاری نیز راه یافت اما عبور این تجربه جدید از گذرگاه کودکی و نوجوانی و رسیدن به دوران بلوغ و پختگی تازه‌ای از قابلیت‌ها و شایستگی‌های بر حق خویش بیابند و نه تنها خود نگاه تازه‌ای به اطراف داشته باشند بلکه مردم دور و بر را نیز وادار کنند که با دید نو به استعدادهای زنان بنگرند و جایگاه ویژه‌ای برای انجام شغل پر دردسر خبرنگاری و روزنامه‌نویسی آن هم به سبک و سیاق معمول غربی بدانان واگذارند. ما نباید انتظار داشته باشیم که در دوره‌ای چنان محدود با جمع کثیری از زنان روزنامه‌نگار روبه‌رو شویم که به شیوه‌های معمول روزگار کنونی کیف و دوربینی در دست و پشت حمل کنند و به هر جا که واقعه‌ای روی داده است قدم بگذارند و با شگردهای زیرکانه‌ای که معمول این راه است به ثبت و ضبط وقایع اتفاقیه پردازند و در پایان کار نیز خود سررشته بحث را در دست بگیرند و مانند مورخی دقیق یا داوری زبردست جهات مختلف پیشامدها و وقایع را ارزیابی کنند.
بیان اعتقادهای اجتماعی و موضوع آزادی، دموکراسی، قانون و... در آن دوره در مطبوعات مردانه که با سیاست و مسائل اجتماعی درگیر بودند اگر چه تازگی داشت و امری منطقی بود اما سخن گفتن از معضلات اجتماعی و برابری حقوق زنان با مردان و سایر مسائلی که در آن دوره توسط زنان مطرح شد امروز از جانب ما قابل ستایش و تمجید است. صداقت و بی‌باکی زن ایرانی در نوشته‌هایش در آن دوره نشان‌دهنده گسترش بینش اجتماعی و آگاهی‌های فردی اوست. انتشار روزنامه توسط زنان ایرانی در واقع نخستین قدم بود از جانب آنها برای نشان دادن دوره شکل‌گیری اندیشه‌های اجتماعی زنان ایرانی در جهت طرد خرافات و تعصبات کورکورانه تقلیدی و مشارکت در انتخاب سرنوشت خویش به عنوان یک انسان،
نه جنس دوم.
کوشش زنان ایرانی در راستای اثبات این مطلب انجام پذیرفت که برای رفاه و سعادت بیشتر جامعه، نیروی کارآمد و لایق و مطمئن زنان نقش موثری ایفا می‌کند و اصلاح قواعد و قوانین دست و پاگیر برای رشد زمینه‌های فعالیت زنان در عرصه‌های مختلف اجتماع را ضروری می‌نماید. چه مقصد نهایی در هر جامعه‌ای نیل به سعادت است و کم کردن بارهای سنگین معضلات به‌خصوص در دنیایی که روز به‌روز پیچیدگی‌های آن بر اثر رشد سرسام‌آور تکنولوژی و علوم بیشتر می‌شود و ضرورت‌ها در تعبیر فلسفی آن که «جبر توام با اختیار» خوانده می‌شود ایجاب می‌کند که زنان فهیم و توانمند که نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند، در کنار برادران خود با تلاش و کوشش چرخ‌های مختلف حیات ملی را کارآمدتر و موثرتر به گردش درآورند.
اگر چه روزنامه‌نگاری از بسیاری جهات با ادبیات و دیگر هنرها پیوسته است ولی از نظر وسعت دامنه فعالیت و اثر اجتماعی از همه رشته‌های دیگر فعالیت زنان متمایز و مشخص می‌شود، اگر یک کتاب یا یک دیوان شعر بتواند اثری در جامعه به جای نهد، بدون شک یک روزنامه اثری به مراتب تکان‌دهنده‌تر بر جای خواهد نهاد به همین جهت کار زنان روزنامه‌نگار از دیگر زنان هنرمند و فعال به مراتب بیشتر است. انقلاب مشروطه بنیاد روزنامه‌نگاری و دانش و فرهنگ را بین زنان ایران توسعه داد و می‌توان گفت شروع نهضت مشروطه جرقه‌ای در فعال کردن زنان در امور نویسندگی و فن تخصصی روزنامه‌نگاری بود و از اینجاست که روزنامه‌های تخصصی زنان یکی پس از دیگری با بهانه دفاع از حقوق این قشر از جامعه پا به عرصه فرهنگ و ادبیات ایت کشور اصیل می‌گذارند.
اگر چه در آستانه مشروطیت که مطبوعاتی چون «حبل‌المتین» و «ندای وطن» به معضلات زن ایرانی می‌پرداختند و رفع ستم قرون متمادی از او را طلب می‌کردند ولی در مجموع بر طبق آنچه در کتب تاریخی ما موجود است، قدیمی‌ترین نشانه‌ای که از انتشار یک نشریه تخصصی بانوان ایران در دست است، مربوط به سال ۱۲۸۹ خورشیدی است که توسط دکتر کحال‌زاده منتشر می‌شد و نام آن «دانش» بود. به طور کلی از سال ۱۲۸۹ خورشیدی که آغاز حیات مطبوعات ویژه زنان است تا پایان حکومت قاجار و آغاز حکومت پهلوی در ۱۳۰۴ خورشیدی تعداد ۹ روزنامه و هفته‌نامه و ماهنامه ویژه زنان تاسیس و منتشر شده است.
منبع: ایبنا
