عوامل تغییر پوشش در دوره قاجار

برای جست‌وجوی عامل تغییر‌دهنده رویکرد جامعه ایرانی نسبت به پوشش اروپایی باید به درون همین جامعه و نسبت آن با جامعه غربی نگاه کرد. در دوره قاجار، قدرت جدیدی با ایران رویارو شد که گاه در قامت دولتمردان انگلیسی و گاه روسی و گاه فرانسوی، این کشور را در عرصه نظامی یا دیپلماتیک مقهور خود کرد. گویی قدرت دیگری در برابر قدرت شاه ایران هماوردی می‌کرد و حتی از موضع بالادست به شاه و به‌تبع آن، جامعه ایرانی می‌نگریست. اما محدود دانستن این تغییر رویکرد به مساله شکست شاهان ایرانی در برابر یک قدرت خارجی نادیده گرفتن بخش دیگری از ماجراست.

عامل دیگری که باعث شد جامعه ایرانی عصر قاجار به تقلید از پوشاک غربی روی آورد تغییر دال مرکزی گفتمان ایرانیان بود. در این عصر، دوگانه‌انگاری یا نگاه ثنویتی «پیشرفته ــ عقب‌مانده» یا به عبارتی «توسعه‌یافته ـ توسعه‌نیافته» در جامعه ایرانی نیز رخنه کرد و موضوع «پیشرفت» و عوامل دستیابی به آن برای ایرانیان به گونه‌ای اهمیت یافت که مساله پوشاک، آراستگی، سلامت و... همگی در نسبت با آن معنایی دوباره یافت. جامعه ایران پیشرفت را در غرب مدرن می‌دید و «عقب‌‎ماندگی»! را عامل شکست‌های خود از آنها می‌دانست. از نظر ایرانیان ، اروپاییان نماد افراد پیشرفته بودند و پوشش آنها نماد ترقی، علم و پیشرفت بود. این گونه بود که قبله عالم جامعه ایرانی نخست در قشر فرنگ‌رفته و تحصیل‌کرده در غرب و سپس «منورالفکران» و افراد در پیوند با این قشرها تغییر کرد و این تغییر خود را در پوشش نشان داد.

از مقاله‌ای به قلم زهرا کولیوند