منابع آبی کلات نادری

منبع آنها از کوه هزارمسجد و کوهی است که متصل به کوه هزارمسجد است. اول آب لاین است که به طرف غربی کلات جاری می‌شود. دوم آب ارچنگان است که به طرف غربی کلات می‌رود. سوم آب داخله کلات است که به طرف جنوب کلات جریان دارد. چهارم سررود است که از طرف شرقی کلات جاری است. پنجم آب خورد کرماب است که آن هم در طرف شرقی کلات واقع است.

کلات نادری به مثابه یک دژ طبیعی، همواره در طول تاریخ مورد توجه پادشاهان ایران و حاکمان محلی در خراسان بوده است. با این حال در دوران حکومت نادرشاه افشار توجه ویژه‌ای به آن مبذول شده است. با توجه به اینکه نادر خود متولد ابیورد در شمال حصار طبیعی کلات بوده، این توجه بی‌علت نیست و کلات نادری یکی از استحکامات مهم نادرشاه به‌شمار می‌رفت و نخستین پایتخت او کلات بود. مساحت ۲۰۰ کیلومتر مربعی آن فضای کافی برای نیروهای مدافع فراهم  می‌کرده تا بتوانند ضمن اختفا پراکندگی مناسبی (حتی‌الامکان کشاورزی و تولید غذای مورد نیاز) در برابر دشمنان داشته باشند. کلات نادری به واسطه چند دربند و تنگه به خارج متصل می‌شود که عبارتند از: دربند حرف، قرانلو، ارغونشاه، و دهچه، که در هریک استحکاماتی برای دفاع ساخته بودند که مهم‌ترین آن کبود گنبد بود. عمارت نادری نیز در شمال غربی کلات جای دارد. قلعه کلات اشراف بسیار  گسترده‌ای بر صحرای ترکستان دارد و از این نظر در طول تاریخ نقش مهمی در کنترل و دفع هجوم‌ ترکمن‌ها به نواحی شمال خراسان و مشهد ایفا می‌کرده است. قابلیت طبیعی و دفاعی کلات به اندازه‌ای بوده که سیاحان و مستشرقانی چون جیل و بیکر را که در سال ۱۲۸۹ق/ ۱۸۷۳م  مشغول نقشه‌کشی در شمال شرق ایران بودند، سخت تحت‌تاثیر قرار داده است.

از مقاله‌ای به قلم حسین حمیدی‌نیا