سقوط اصفهان و آخرین شاه صفوی

اول آبان ماه ۱۱۰۱ با تسلیم شدن شاه سلطان حسین صفوی به محمود افغان و تصرف اصفهان به‌دست افغان‌ها، دودمان صفویه پس از دو قرن حکومت فروپاشید. در آغاز حکومت شاه‌سلیمان فرزند شاه‌عباس دوم هم از نظر اوضاع داخلی و هم از نظر مسائل خارجی، دشواری‌های بسیاری در ایران پدید آمده بود. قحطی و بیماری بر کشور سایه افکنده بود.

طاعون در بین اهالی بیداد می‌کرد. عثمانی‌ها که گرفتاری‌هایشان در اروپا تمام شده بود، به‌‌رغم قرارداد ۱۰۴۹ هجری قمری که مرزها را مشخص ساخته بود و منطقا دستاویزی برای تجاوز وجود نداشت، دوباره چشم به ایران دوختند. شیخ علیخان زنگنه اعتماد‌الدوله خطر عثمانی‌ها را به شاه‌سلیمان گوشزد کرد و گفت که ممکن است آنها دوباره به ایران بتازند، شاه سلیمان هم با کمال خونسردی در پاسخ گفت: هرچه می‌خواهد بشود، ما را اصفهان کفایت می‌کند.در دوران حکومت شاه سلیمان، جزیره قشم سه سال در تصرف هلندی‌ها بود و ازبک‌ها با مشاهده ضعف دربار صفوی، بار دیگر خراسان و شهرهای آن را مورد هجوم قرار دادند، زندگی مردم را غارت کردند و بسیاری از مردم بی‌گناه را به قتل رساندند. قزاق‌های روسی به تحریک تزار آلکسی سواحل گیلان را عرصه تاخت و تاز خود کرده بودند. در میان گزارش‎های باز مانده از یورش افغانان و سقوط اصفهان، روایت یوداش تادوش کروسیسنکی راهب یسوعی لهستانی، که از مبلغان مسیحی مقیم اصفهان بود، از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است.

کروسینسکی که هنگام یورش افغانان و سقوط تختگاه ایران در اصفهان به سر می‎برد، به رسم همه مبلغان مذهبی و به‌ویژه یسوعیان که به‌طور منظم گزارش‎های دقیقی از اوضاع کشور محل ماموریت خود به سرپرست فرقه‎ای که به آن تعلق داشتند ارسال می‎کردند، در شورش افغانان، گزارش جامعی از وقایع اصفهان و سقوط آن به سرپرست یسوعیان در فرانسه فرستاد. این گزارش که در اصل به زبان لاتین، زبان رایج مبلغان مذهبی، نوشته شده بود، در زمانی که اشرف افغان هنوز اصفهان را در تصرف خود داشت، به پاریس رسید و از آنجا که گزارشی جامع و حاوی آگاهی‎های گرانبهایی درباره سقوط یکی از بزرگ‎ترین نظام‎های شاهنشاهی زمان بود، که مناسبات حسنه‎ای با کشور‎های اروپایی داشت و در پیکار با سلطان عثمانی نیرویی ائتلافی برای شاهان اروپایی به‌شمار می‎آمد، نظر سرپرست فرقه یسوعیان فرانسوی را به خود جلب کرد و همان سرپرست دست‎نوشته گزارش یا نسخه‎ای از آن را در اختیار یکی از راهبان یسوعی به نام آنتوان دو سرسو گذاشت تا هرطورکه صلاح می‎داند آن متن را انتشار دهد. تا جایی که می‎دانیم، متن لاتین گزارش کروسیسنکی هرگز به چاپ نرسید. کروسینسکی پس از سقوط اصفهان این شهر را ترک کرد و رهسپار قسطنطنیه شد و مدتی در این شهر رحل اقامت افکند.