۱. ایران در جنگ با روسیه بنا به دلایلی مانند ضعف بنیه نظامی، اختلاف فرماندهان با یکدیگر، کارشکنی انگلیسی‌ها، بی‌خبری و ناآگاهی رجال و دربار، خست فتحعلی شاه و کمبود نیروی مادی و انسانی شکست خورد و عهدنامه ترکمانچای از طرف یک دولت غالب و زورمند بر یک دولت شکست‌خورده و ناتوان تحمیل شد. ۲. با تحمیل عهدنامه ترکمانچای، دولت ایران نفوذ مادی و معنوی خود را هم در نزد اقوام و ملل تابعه از دست داد، به همین جهت هم بلافاصله بعد از انعقاد این عهدنامه با شورش‌های متعددی روبه‌رو شد. ۳. عهدنامه ترکمانچای استقلال ایران را نشانه رفت وآن را تبدیل به کشوری نیمه‌مستقل و تا حدودی تحت‌الحمایه روسیه کرد.

با این عهدنامه نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی روس‌ها در ایران روزبه‌روز افزایش یافت و تا آنجا پیش رفت که می‌توان گفت پادشاهان قاجار دست‌نشانده و تابع بی‌چون و چرای اوامر روس‌ها بودند. ۴. عهدنامه ترکمانچای نه‌تنها ملت ایران را از روس‌ها بیزار ساخت بلکه دربار و پادشاهان قاجار نیز اعتبار و جایگاه خود را نزد مردم ایران از دست دادند و مردم دریافتند که سیستم استبدادی قاجار قادر به حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور آنها نیست. در نتیجه شورش‌ها و انقلابات اجتماعی علیه دستگاه قاجاری از همان زمان شکل گرفت. ۵. عهدنامه ترکمانچای به مبنایی برای روابط خارجی ایران تبدیل شد و به مدت یک قرن تمامی کشورها طبق این عهدنامه روابط خود را با ایران تنظیم کردند. در واقع ترکمانچای دروازه ورود ایران به نظام جدید جهانی بود.

بخشی از یک مقاله به قلم دکتر مرتضی دهقان‌نژاد

اخبار مرتبط