نقش سکه در سقوط صفویان

در دوره صفوی، پول در بخش اقتصاد شهری و به‌طور گسترده‌تر، در تجارت خارجی، نقش مهمی ایفا می‌کرد. پشتوانه پول، خود پول (از فلزهای ارزشمند) بوده است. اقتصاد صفوی در زمان شاه‌عباس اول به اوج رونق و شکوفایی خود رسید و پس از آن سیر نزولی را طی کرد. شاه‌عباس اول، تجارت خارجی ایران را در دست خود گرفت؛ با این حال، هدف از توسعه تجارت، تامین کالاهای مورد نیاز (ایجاد رابطه کالا- پول- کالا) و جبران کمبود پول در داخل کشور بود. بر این اساس می‌توان گفت که اقتصاد عصر صفوی، اقتصادی مصرفی و کالایی بود و پول، به‌ویژه در بخش تجارت خارجی و اقتصاد شهری، نقش واسطه را ایفا می‌کرد. اقتصاد دوره صفوی، کالایی (کالا- پول- کالا) بوده است، نه پولی (پول- کالا – پول) منابع تامین پول در دوره صفوی عبارت بود از:

۱. پول نقد حاصل از فروش ابریشم که توسط ارامنه به‌دست می‌آمد؛ پـول‌هایی که توسـط اروپـاییان و تجار، برای معـامله با ایــرانیان، اغـلب از راه عـثمانی وارد می‌شدند.

۲. معادن موجود در ایران که مقداری از فلزات مورد نیاز برای ضرب پول را تامین می‌کردند. در این دوره، چون عایدات خزانه دولت بابت سکه بسیار ناچیز بود، هزینه‌های تحمیلی به سکه زیاد بود و در نتیجه قاچاق سکه‌های خارجی به داخل مملکت سود به همراه داشت. منابع این دوره از کمبود پول نقد در ایران گزارش می‌دهند. قاچاق پول و خروج آن توسط هلندی‌ها و هندی‌ها و اندوختن و ذخیره پول توسط دولت و مردم از عوامل کمبود پول نقد در این دوره بودند. دولت به دلیل کمبود پول نقد و احتیاج به آن برای تامین هزینه‌ها مجبور شد از عیار و وزن مسکوکات بکاهد تا بتواند سکه‌های بیشتری ضرب کند؛ در نتیجه، پول‌های خوب، احتکار یا از کشور خارج شدند و مسکوکات کم‌ارزش و با عیار پایین جای آنها را گرفتند و در زمان جانشینان شاه‌عباس اول و همزمان با سقوط صفویه، عیار مسکوکات بسیار کاهش یافت. تنزل عیار که نشان‌دهنده کاهش ارزش پول در این دوره بود، باعث افزایش قیمت‌ها شد. همچنین به‌دلیل پایین بودن عیار مسکوکات، سکه‌های بیشتری ضرب شد که این کار (جریان زیاد پول در جامعه) نیز افزایش قیمت‌ها را به‌دنبال داشت و باعث انحطاط اقتصادی شد که یکی از زمینه‌های سقوط صفویان به‌شمار می‌رود.