شکوه شهر صفوی

در اصفهان عصر صفوی پس از پایتختی این شهر، شاهد تعریف و ساخت تعداد بسیاری از پروژه‌های عظیم شهری هستیم. این پروژه‌ها و ساخت‌وسازهای عظیم و پرشتاب زمینه ایجاد نوشهری در کنار شهر پیشین را فراهم می‌آورد. به‌طوری که یکی از مورخان صفوی پس از توضیح ساخت‌وسازهای انجام شده در اصفهان توسط شاه‌عباس می‌نویسد: «الحال اصفهان سابق را شهر کهنه می‌نامند و این مواضع و منازل را شهر نو.» در مورد اشتیاق شاه عباس به افزایش شکوه و زیبایی پایتخت می‌توان به این توضیح فیگوئرا اشاره کرد که «در بخش‌هایی از این دو مهاجرنشین (شهرک تبریزیان و شهرک ارامنه)... خانه‌های بسیار بزرگ وجود دارند که... آنها را سکنه ثروتمند شهر و سلطان‌ها یا وزرا و یا دیگر نوکران شاه با مخارج گزاف، برای خوش‌خدمتی و در حقیقت خشنودی وی (شاه‌عباس) ساخته‌اند و به واقع هم اینجا از بهترین امکنه و زیباترین مناطق دنیاست.»

در حقیقت شاه‌عباس سعی کرد تا با استفاده از زیبایی، رونق و آبادانی پایتخت جدید خود، تصویری متفاوت از اقتدار حکومت مرکزی در ایران ارائه دهد. این تلاش را می‌توان از دو جنبه مورد بررسی قرار داد. اول آنکه اگر چه مشروعیت معطوف به مقوله‌ای ارزشی و هنجاری و کارآمدی معطوف به مقوله‌ای ابزاری است، ولی اگر جامعه‌ای، نسبت به کارآیی حکومت در سطوح مختلف احساس رضایت کند بحران مشروعیت به‌وجود نخواهد آمد. در چنین شرایطی نمایش کارآیی از طریق تلاش برای آبادان جلوه دادن شهرها، به‌خصوص پایتخت، می‌تواند در چارچوب افزایش مشروعیت و در نتیجه اقتدار حکومت مرکزی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین چنین تلاشی را می‌توان در قالب علاقه شاه به ارتباط با سایر دول نیز دنبال کرد. دلاواله می‌نویسد: «شاه بسیار مشتاق است... تا حد امکان با تعداد بیشتری از دول غرب رابطه برقرار سازد و با آنها به تجارت پردازد و به سکونت در خاک ایران تشویقشان کند. در این شرایط پایتختی باشکوه و آبادان می‌تواند نمایش مناسبی از اقتدار حکومت مرکزی در صحنه بین‌الملل ارائه دهد. همانطور که ابن خلدون معتقد است: «شهرهای بزرگ و بناهای بلند و باشکوه را پادشاهان بزرگ بنیان می‌نهند.»

منبع: سمر حقیقی بروجنی و دیگران، «مداخلات طبقه قدرت و تاثیر آن بر ساختار شهر اصفهان در دوره شاه‌عباس صفوی»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، ۱۳۹۶.