سنت‌های قبل از اسلام

سپس چند خاندان از ایشان را مانند خاندان «حبیب» و خاندان «صفیه» و خاندان «مرزبان» یاد کرده و درباره خاندان مرزبان گوید که این خاندان قدیم‌ترین دودمان‌های ایرانی فارس و از حیث شماره بزرگ‌ترین آنهاست و کارهای دیوانی از زمان بسیار قدیم در دست ایشان باقی است. استخری نیز به این مطلب اشاره کرده و دودمان‌هایی را توصیف کرده که غیر از این خاندان‌های فارس، در بخش‌های دیگر ایران نیز خاندان‌های بسیاری برجای مانده که بعضی از آنها از دوران پیش از اسلام در آن جاها هم چنان به کارهای دیوانی اشتغال داشته‌اند. این سنت منحصر به فارس نبوده و در همه جای ایران ریشه داشته است. به‌طور کلی باید در نظر داشت، هر چند در دوره اموی چنانکه مقتضای تکامل است در طرز اداره کشور اسلامی پیشرفت‌هایی حاصل شد و خلفای اموی تشکیلات دیگری بر آنچه در گذشته بود افزودند، در این هنگام در اثر احتیاجی که خلفا یا کارگزاران ایشان پیدا کردند، برای رفع نیازمندی‌های خود به آیین سلف و سنت‌های پیشین مراجعه کرده و معمولا از دولت ساسانی سرمشق می‌گرفته‌اند.

منبع: منوچهر محمد یوسفی، «واگذاری اراضی کشاورزی به فئودال‌های محلی در دوران فتوح »، تاریخ نو، ۱۳۹۶.