نجم‌الدوله و ورود نجوم به دارالفنون
چند سال بعد (حوالی ۱۲۷۶ ق) عبدالغفار به سمت معلمی کل علوم ریاضی در دارالفنون رسید. عبدالغفار که بعدها ملقب به نجم‌الدوله شد، یکی دیگر از چهره‌های بسیار تاثیرگذار بر فضای علمی چند دهه بعد بود. او نیز مانند اعتضادالسلطنه اعتقاد راسخی به ترجمه علوم جدید داشت. از طرفی به دلیل علاقه شخصی‌اش به علم نجوم، بیشتر تالیفاتش در این زمینه بود. نجم‌الدوله کتاب‌های مختلفی در باره نجوم جدید نوشت، اما این کتاب‌ها دست‌کم تا بیست یا سی سال بعد، جزئی از برنامه رسمی دارالفنون نبودند و وظیفه اصلی نجم‌الدوله در آن مدرسه تدریس ریاضیات و دروس پایه مهندسی بود. سمت «معلمی کل علوم ریاضی» نیز که به او نسبت داده می‌شد، در واقع به این معنا بود که او تمام بخش‌های مختلف علوم ریاضی را تدریس می‌کرد (طبق تقسیم‌بندی علوم در قدیم) در یکی از اسناد ثبت شده از کارکنان دارالفنون نام او به این صورت نوشته شده است: «میرزا عبدالغفار معلم درس هندسه و حساب و سایر علوم ریاضی» در ابتدا قرار بود که دارالفنون صرفا نیازهای مهندسی، نظامی و پزشکی کشور را برطرف کند، بنابراین برنامه‌ای برای آموزش علوم پایه و نجوم در دارالفنون وجود نداشت.
اما به مرور زمان به‌واسطه نیازی که درس‌های مختلف داشتند، بعضی از مباحث ریاضیات و فیزیک، بخش ثابتی از برنامه آموزشی دارالفنون شدند. نجوم نیز به‌عنوان یکی از دروس اختیاری به علاقه‌مندان تدریس می‌شد. این اتفاق احتمالا از دهه دوم تاسیس دارالفنون که نجم‌الدوله به مقام معلمی رسید، امر متداولی بود و باعث می‌شد همه ساله بعضی از محصلان دارالفنون با نجوم جدید آشنا شوند. اما کماکان خبری از یک کتاب درسی ویژه برای این مبحث نبود. نهایتا نجم‌الدوله در سال ۱۳۱۹ ق (بیش از ۵۰ سال پس از گشایش دارالفنون)، کتاب بدایه‌النجوم را برای تدریس در دارالفنون و سایر مدرسه‌ها منتشر کرد. نجم‌الدوله در مقدمه این کتاب توضیح می‌دهد که طی چند دهه گذشته قرار بوده است کتاب‌های نجومی دیگر او (قانون ناصری و آسمان) نیز چاپ سنگی شوند، اما به دلایل مختلف این اتفاق نیفتاده است.
ارسال نظر