اعتصاب بازار

از بهار ۱۹۰۵ (۱۲۸۴ه.ش) تا تابستان ۱۹۰۶ (۱۲۸۵ه.ش) سه دسته اعتصاب و اعتراض، گاه مقارن هم در تهران، حرم حضرت عبدالعظیم و قم در گرفت. هر اعتصاب عده بیشتری را به خود جلب کرد. ایده اولیه عدالتخانه و حکومت انتخابی گسترش یافت و نهایتا این امر به تشکیل نهاد دموکراسی بسیار وسیع‌تری در مجلس منتهی شد.

نخستین سلسله اعتصاب‌ها به‌طور استراتژیک برای محرم (مارس ۱۹۰۵/  اسفند ۱۲۸۳) در نظر گرفته شده بود. یعنی زمانی‌که دسته‌های مذهبی در خیابان‌ها سرازیر می‌شدند. بهبهانی تصویری را از ژوزف نوز و همقطاران بلژیکی‌اش در لباس روحانیت که دو سال پیش در یک مهمانی بالماسکه گرفته بودند، به مردم نشان داد و موج اعتراض‌‌ها بالا گرفت و مردم خواستار برکناری نوز شدند. این اعتراض سبب نزدیکی بیشتر دو روحانی برجسته یعنی طباطبایی و بهبهانی شد. در آوریل ۱۰۰۵ (۱۲۸۴ه.ش) بازار بسته شد. عده‌ای از بازاریان و کسبه به حرم حضرت عبدالعظیم رفتند و بست نشستند و بقیه کسبه و اصناف به پشتیبانی از آنها در تهران اعتصاب کردند. مظفرالدین شاه در آستانه سفری دیگر به اروپا بود و محمدعلی میرزا ولیعهد که با عین‌الدوله صدراعظم توافق نداشت از جانب بست‌نشینان مداخله کرد. او به آنها قول داد که بعد از بازگشت شاه شخصا مداخله کند و موجبات اخراج ژوزف نوز را فراهم آورد. مخالفان با این امید که به مقصود رسیده‌اند، متفرق شدند.

منبع: آفاری، ژانت، انقلاب مشروطه ایران، ترجمه رضا رضایی، نشر بیستون، ۱۳۸۵