نقش روزنامه در توجیه استبداد

در زمان ناصرالدین‌شاه به دستور او روزنامه‌های متعددی چون وقایع اتفاقیه، دولت علیه ایران، شرف، مرآت السفر مشکوه‌الحضر، روزنامه علمی، روزنامه دولتی، روزنامه ملتی و روزنامه ایران منتشر می‌شد. یکی از انگیزه‌های مهم ناصرالدین شاه از انتشار این روزنامه‌ها این بود که خود را در نظر اروپاییان، پادشاهی پیشرو و مترقی وانمود کند و نشان دهد که در ایران نیز مانند ممالک اروپایی، روزنامه‌ها متعدد است اما افزون بر این روزنامه‌ها کارکردهای دیگری نیز داشتند، از طریق این رسانه فرمان‌ها، متن تلگراف‌ها، دستخط‌های شاه و اعلان‌های حکومتی به اطلاع مردم می‌رسید. روزنامه‌ها در کنار توانایی‌های مربوط به انتشار خبرهای خود، امکان چاپ و گسترش خبرهای تصویری را نیز پیدا کردند.

از سال ۱۲۷۷ ه.ق (۱۲۳۹ش) در روزنامه‌های دولتی مانند روزنامه دولت علیه و روزنامه شرف به‌طور مرتب تصاویر شاه به چاپ می‌رسید. در واقع روزنامه ابزار تبلیغاتی مهمی برای دستیابی حکومت به اهداف گوناگون آن بود. به ویژه تصاویر، نشان‌ها و آرم‌هایی که در داخل روزنامه چاپ می‌شد، در احیای هویت و نمایش اقتدار سلطنت و سمبل‌های قدرت نقش مهمی داشتند. برای نمونه در روزنامه ایران در بالای صفحه اول تصویر تاج شاهی در فراز نشان شیر و خورشید، اقتدار سلطان را به نمایش می‌گذاشت یا تمثیل فرشتگانی که تاج شاه را با دست نگاه داشته‌اند، نمادی از وجاهت قدسی سلطنت و حفاظت آن به دست نیروهای فرا زمینی و ملکوتی بود.

منبع: بخشی از یک مقاله به قلم محمدامیر شیخ‌نوری و زهرا علیزاده بیرجندی منتشر شده در فصلنامه تاریخ اسلام و ایران