شرایط اصفهان در جریان کودتا

شاید در روزهای ۲۵ تا ۲۷ مرداد هیچ‌کس به بازگشت سلطنت نمی‌اندیشید اما سازمان سیا و عوامل داخلی دربار تدبیر دیگری اندیشیده بودند. یکی از شهرهایی که مردم آن همزمان با تهران در جریان نخست‌وزیری مصدق، ملی‌شدن صنعت نفت، قیام سی‌تیر، کودتای ۲۵ مرداد و در نهایت کودتای ۲۸ مرداد، فعال بودند اصفهان بود. عمده منابع ما برای رصد وقایع اصفهان در جریان کودتا دو روزنامه‌ای است که در این تاریخ به نام‌های «چهلستون» و «مجاهد» در اصفهان منتشر می‌شد اما این نشریات به‌صورت هفتگی انتشار می‌یافت که این امر فرآیند اطلاع‌رسانی را تضعیف می‌کرد و از انعکاس جزئیات وقایع جلوگیری می‌شد. روزنامه چهلستون در روز دوم شهریور درحالی که آب‌ها از آسیاب افتاده بود، از چاپخانه درآمد و در این شماره آشکارا لحن روزنامه نسبت به قبل تغییر کرده و آثار وقوع کودتا در نوشته‌ها محسوس است. روزنامه در خبری راجع‌به کودتا می‌نویسد:

«پس از رسیدن خبر سقوط دولت سابق.... مردم دسته‌دسته در خیابان‌ها راه افتاده و با دادن شعار شاه پیروز است، حرکت می‌کردند. سر در تمام مغازه‌ها و دکان‌ها با بیرق ایران تزئین شده بود... مردم نظامیان غیور را... در آغوش گرفته و به آنها تبریک می‌گفتند... در این چند روزه سر در شهرداری چون شب یکشنبه ساعت ۱۹ که پیام اعلیحضرت همایونی برای ملت فرستاده شد آتش‌بازی و چراغانی مفصلی از طرف شهرداری، در میدان شاه برقرار بود. در آن شب از کثرت جمعیت و ازدحام مردم در میدان شاه محل خالی وجود نداشت.» از دیگر حوادث روز چهارشنبه ۲۸ مرداد آن بود که «تظاهرات شدید و دامنه‌دار عصر چهارشنبه، مطبعه راه نجات و نمایندگی روزنامه قانون مورد دستبرد قرار گرفت و به اولی خسارت مختصری وارد آمد و تابلوی دومی را شکستند و همچنین محل جمعیت نیروی سوم مورد دستبرد قرار گرفت.» اگرچه پس از آن مجلس اعانه‌ای برای بازماندگان شهدای «قیام ملی ۲۸ مرداد!»در اصفهان تشکیل و پولی نیز جمع شد ولی در منابع موجود هیچ‌جا از درگیری و زد و خورد شدید و قتل خبری نیست.

موضوع دیگری که در منابع آمده دستگیری کشاورز صدر، استاندار اصفهان است. کشاورز صدر از یاران صدیق مصدق و به قول روزنامه چهلستون او دستور برچیدن عکس‌های شاه را از ادارات داده بود. با وقوع کودتا او به خانه دکتر مرتضی حکمی رفت و در خانه او پنهان شد اما دستور جلب او رسیده بود و اوباش محمدرضاشاه او را یافته و به تهران فرستادند و خانه دکتر محمدرضا حکمی را نیز غارت کردند. استانداری اصفهان از طرف دولت زاهدی به کفالت تیمسار سرتیپ دولو، فرمانده لشکر اصفهان سپرده شده بود. دو هفته بعد هم امیر نصرت اسکندری که پیش از آن دوبار استاندار این استان شده بود (یکبار آن در زمان رضاشاه بود)، از طرف زاهدی به‌عنوان استاندار جدید وارد شهر شد. استاندار جدید در نخستین اطلاعیه خود قول داد در تعدیل نرخ برق شهر و ارزانی نان و گوشت بکوشد.

منبع: رجایی، عبدالمهدی، «نگاهی به تحولات کودتای 28 مرداد 1332 در اصفهان»، تاریخ معاصر ایران، 1385.