سیل در اصفهان

دکتر عبدالمهدی رجایی: به گزارش روزنامه وقایع‌الاتفاقیه «از ۱۵ اسفندماه ۱۲۳۴ تا ۱۵ نوروز ۱۲۳۵» دو دفعه دو شبانه‌روز بارندگی متصل شده و خرابی زیاد به بعضی ابنیه و عمارات شهر و بلوکات رسانده و سیل در رودخانه زاینده‌رود طغیان کرده، از سمت پل چهارباغ آب ‌طوری بالا آمده است که دیوارهای باغ زرشک را خراب کرده و از سمت مدرسه چهارباغ نیز آب به حدی بالا آمده که تا جنب مدرسه جدید عباسی و از سمت پل‌خواجو تا دروازه خواجو آب گرفته و اکثر طواحین (آسیاب‌ها) و قرای حول و حوش از این کثرت آب، خرابی به‌هم رسانیده و حاصل شتوی (زمستانی) دو طرف رودخانه را آب سیل فروگرفته و خسارت زیاد رسانده است.

دکتر عبدالمهدی رجایی: به گزارش روزنامه وقایع‌الاتفاقیه «از ۱۵ اسفندماه ۱۲۳۴ تا ۱۵ نوروز ۱۲۳۵» دو دفعه دو شبانه‌روز بارندگی متصل شده و خرابی زیاد به بعضی ابنیه و عمارات شهر و بلوکات رسانده و سیل در رودخانه زاینده‌رود طغیان کرده، از سمت پل چهارباغ آب ‌طوری بالا آمده است که دیوارهای باغ زرشک را خراب کرده و از سمت مدرسه چهارباغ نیز آب به حدی بالا آمده که تا جنب مدرسه جدید عباسی و از سمت پل‌خواجو تا دروازه خواجو آب گرفته و اکثر طواحین (آسیاب‌ها) و قرای حول و حوش از این کثرت آب، خرابی به‌هم رسانیده و حاصل شتوی (زمستانی) دو طرف رودخانه را آب سیل فروگرفته و خسارت زیاد رسانده است. نواب مستطاب شاهزاده والاتبار حشمت‌الدوله، حکمران اصفهان، مقرر کردند که خرابی‌های حاصل و عمارات را بازدید کنند تا به تعمیر و تدارک خسارت آنها پرداخته شود.

دوری از رودخانه غریزه طبیعی بشر

همیشه از خود می‌پرسیدم که اگر شاهرگ حیات در روی زمین وابسته به آب است، چرا ساکنان اولیه شهر اصفهان در منطقه جوباره کنونی یعنی حدود ده کیلومتر دورتر از رودخانه زاینده‌رود اولین خانه‌های خود را بنا نهادند؟ چه شد که اصفهان از آن دورها شروع شد؟ پاسخ آن بسیار ساده بود. رودخانه زاینده‌رود طغیان‌های فصلی داشته و دارد و گاهی مهارنشدنی می‌شود. به‌طوری که تا چند کیلومتر اطراف خویش را زیرآب‌های روان خود فرومی‌گیرد. خصوصا درجایی که شهر اصفهان قرار دارد عمق رودخانه بسیار کم است و خیلی زود آب از لبه‌های رودخانه به بیرون سرازیر می‌شود. اصولا تا قبل از بسته شدن سد شاه‌عباس، رودخانه اصفهان مهارنشدنی بود.

در واقع پیچ کنترل آب در دست انسان نبود. در سال‌های ترسالی و بارندگی زیاد، رودخانه طغیان می‌کرد و شهر را به خطر می‌انداخت. یکی از این زمان‌ها که فرصت ثبت در تاریخ را یافته است مربوط به ۱۲۷۲قمری است. یعنی درست ۱۶۶ سال پیش که سدی نبود و البته بارش بیشتر از الان بود. آب بالا آمد و تا اطراف مدرسه چهارباغ، یعنی خیابان آمادگاه فعلی را پوشاند. از آنسو نیز تا پای دیوار باغ زرشک رفت. آسیاب‌های اطراف رودخانه را ویران کرد و خلاصه شهر را آب برداشت. می‌توان گفت که ساخت مادی‌ها، علاوه بر اینکه آب را به پای درب خانه‌ها می‌آورد، به نوعی در کنترل آب و پخش شدن آن در موقع سیل نیز موثر بود. در مورد زمان بارندگی هم باید بگوییم این باران‌های گزارش شده در خبر روزنامه وقایع‌الاتفاقیه همگی منتهی به عید نوروز بوده‌اند.