روح مدرنیته در مدرسه ایرانشهر

آندره گدار، معمار فرانسوی چند تا از بناهای آموزشی مهم دوران معاصر را طراحی کرده که از آن جمله می‌توان به دانشگاه تهران و مدرسه ایرانشهر (یزد) اشاره کرد. مدرسه ایرانشهر ساختمانی یک‌طبقه با نمایی از آجر زرد رنگ است که به شکل نیم حلقه در میان بستر طرح قرار گرفته است. کلاس‌های درس، اتاق‌های اداری و کتابخانه این بنا در تراز همکف- پشت رواق‌های حیاط اصلی- قرار گرفته، و زیرزمین نیز به آزمایشگاه‌های مدرسه اختصاص یافته است.

فضاهای بسته در مدرسه ایرانشهر به شکل یک نیم حلقه درسمت جنوب زمین و در میان فضای بازجای گرفته‌اند. به این ترتیب حیاطی بزرگ در سمت شمال و فضاهای باز کوچک‌تری درشرق، غرب و جنوب ساختمان به‌وجود آمده است؛ به عبارتی ساختمان مدرسه از چهارسو با فضای باز همنشین است. این نحوه استقرار، از دو جهت بر طرح تاثیر می‌گذارد: نخست اینکه فضاهای باز پشتی و جلویی بهره ببرند؛ دوم اینکه با چرخش فضای باز به دور ساختمان امکان گردش در اطراف بنا و تماشای آن بیشتر می‌شود، و مناظر متنوع‌تری پیش چشم مخاطب قرار می‌گیرد.

این سازماندهی امکانات عملکردی خوبی برای طراحی فضاهای بسته و باز به‌وجود می‌آورد که می‌توان فضاهای کار و فعالیت را به تناسب در لایه‌های مختلف ساختمان جای داد و به این ترتیب به قدر کافی از مزایای نور تهویه و منظره فضاهای باز بهره برد. در طرح فضای باز نیز می‌توان فعالیت‌های مختلف- از قبیل بازی و تفریح، تجمع و سرود خوانی، گفت‌وگو یا تعلیم و تعلم- را دسته‌بندی کرد و برای هریک مکان مناسبی را در نظر گرفت؛ هر مکان می‌تواند دارای یک نوع طرح حیاط سازی شود: در یک جا می‌توان از آب و در جای دیگر از سبزه، در یکجا از ترکیب آب و سبزه و در جای دیگر از کف‌سازی ساده استفاده کرد؛ و با همه اینها مدرسه را گونه گون و خاطره‌انگیز ساخت.

مدرسه بنایی یک طبقه است که زیر زمین بزرگی نیز دارد. بخش جنوبی آن مستطیلی کشیده در امتداد شرق به غرب است که سالن اجتماعات و کلاس‌های درس را در خود جای می‌دهد و بدنه اصلی ساختمان را می‌سازد. دو بازوی شرق و غربی که به دو انتهای این بدنه اصلی متصل شده‌اند فضاهای اداری، سالن کوچک و کتابخانه را در خود جای می‌دهند. در بدنه اصلی دو راهروی طولی به شکل رواق در شمال و جنوب قرار گرفته که کلاس‌های درس را احاطه کرده‌اند. این راهروها و ردیف کلاس‌های میان آنها از سوی بخش میانی قطع شده است؛ بخشی که حجمی بلندتر از طرفین خود دارد و اندکی نیز عریض‌تر است. در اینجا، تالار اجتماعات در طرف شمال (رو به حیاط اصلی) و رواق ورودی درسمت جنوب واقع شده است.

در طرح اولیه، دو ورودی ازسمت جنوب در نظر گرفته شده است. ورودی اصلی بر محورشمالی- جنوبی ساختمان و در مقابل رواق پیش نشسته تالار اجتماعات قرار دارد. راهروهای چپ و راست این رواق میانی دسترسی به کلاس‌ها و دیگر بخش‌های مدرسه را ممکن می‌سازد. ورودی دوم- که کوچک‌تر است و طبقا فرعی تلقی می‌شود- در ناحیه شرقی دیوار جنوبی، درست روبه‌روی رواق بازوی شرقی واقع شده است.

- منبع:کتاب «نقد آثاری از معماری معاصر ایران.»

روح مدرنیته در مدرسه ایرانشهر