آگهی خروج ارتش شوروی از ایران

از سوم اردیبهشت‌ سال ۱۳۲۵ ه.ش سندی در دست است که آگهی فرماندهی نیروهای شوروی هنگام خروج از ایران را نشان می‌دهد. در این سند ضمن اشاره به توزیع آگهی فرماندهی نیروهای شوروی هنگام خروج از ایران به‌منظور وداع با ایرانیان در ساری، یک برگ از این آگهی برای استحضار نخست‌وزیر ارسال شده است. در این آگهی، دولت شوروی خود را حافظ استقلال و آزادی ایران و هدفش را از جنگ، عمل به ماموریت آزادی‌بخش جهانی و تاریخی خود اعلام کرده و با اعلام دوستی با ایرانیان از آنها خداحافظی کرده است. پس از شروع جنگ جهانی دوم در سپتامبر ۱۹۳۹، ایران بی‌طرفی خود را اعلام کرد؛ اما به‌دلیل گستردگی مرز ایران با اتحاد جماهیر شوروی و درگیری آن کشور با آلمان، این بی‌طرفی دوام نیاورد و نیروهای متفقین به بهانه حضور جاسوسان آلمانی در ایران، کشور ما را اشغال کردند.

در سوم شهریور ۱۳۲۰، نیروهای شوروی از شمال و نیروهای انگلیس از جنوب به ایران حمله کردند و شهرهای سر راه را اشغال و به سمت تهران حرکت کردند. در این رویارویی، ارتش ایران به‌سرعت متلاشی و رضاشاه ناچار به استعفا شد. متفقین با انتقال سلطنت به پسر و ولیعهد او ـ محمدرضا ـ موافقت کردند. پس از اتمام جنگ، ارتش بریتانیا ایران را ترک کرد ولی نیروهای نظامی شوروی، همچنان در شمال غرب ایران باقی ماندند. در بیست و نهم دی‌ماه ۱۳۲۴ دولت ایران به دخالت شوروی در امور داخلی ایران اعتراض و به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرد. با این حال موثرترین اقدام سردمداران ایران توسل به احمد قوام بود که به‌جای حکیمی به نخست‌وزیری انتخاب شد. قوام در راس یک هیات آشتی به مسکو سفر کرد که ناموفق بود. همچنین جلسه شورای امنیت نیز نتیجه‌ای نداشت. در این میان انگلستان و آمریکا به اقدام شوروی در عدم تخلیه ایران اعتراض کردند. اما سرانجام در ۱۶ فروردین‌ ۱۳۲۵، مذاکرات میان دو دولت ایران و شوروی به توافق میان قوام و سادچیکف (سفیر شوروی در تهران) انجامید که در آن، درباره خروج نیروهای شوروی از ایران و عدم حمایت آن کشور در امور داخلی ایران و تشکیل شرکت مختلط نفتی ایران و شوروی موافقت شد. به این ترتیب اتحاد جماهیر شوروی در اردیبهشت ۱۳۲۵ نیروهای خود را از ایران خارج کرد.