تولید فئودالی به اشکال مختلفی سازمان می‌یافت که هرکدام مشخص‌کننده ترکیب خاصی از فرآیند کار و مناسبات تولید بود. تنوع در سازمان تولید از طریق تنوع در شیوه و شرایط توزیع زمین (و آب) توسط ارباب بین دهقانان تعیین می‌شد. این شرایط حق بهره‌وری دهقان را از زمین ارباب در برابر سهمی از محصول مشخص می‌کرد. شرایط مبادله عموما در قرارداد اجاره قید می‌شد.

قرارداد مشخص‌کننده شکل و حدود واحد تولید و تقسیم فنی کار در آن بود. «مزارعه» و «بهره ثابت» دو شکل اصلی سازمان تولید در ایران بود. این هر دو مبتنی بر ساختار واحدی از مناسبات تولید بودند که با تصاحب عملی ارباب زمین مشخص می‌شد؛ اما شرایط توزیع زمین در واحد تولید و از این رهگذر نحوه مفصل‌بندی فرآیند کار و مناسبات تولید در هر مورد متفاوت بود. جدایی عملی تولید‌کننده مستقیم از زمین شرط اساسی تولید فئودالی در ایران به‌طور کلی بود. شرایط اجاره‌داری، نحوه و مشارکت واحد تولید در مناسبات کالایی را به دو طریق مشخص می‌کرد: نخست با تعیین مقدار مازاد قابل فروشی که عاید عوامل اقتصادی می‌شد و دوم با تعریف ارتباط کلی آن با بازار کالا. به‌طور کلی اجاره‌داری نامطمئن که شرایط جغرافیایی و جمعیتی نامطلوب تشدیدش می‌کرد، علت اصلی رواج بهره بالا در کشاورزی بود که غالبا دهقان را وادار به استقراض با بهره زیاد برای تولید و مصرف می‌کرد. ترکیب بهره مالکانه و رباخواری سطح استثمار را بالا می‌برد و برای دهقانان مازاد قابل فروش باقی نمی‌گذاشت. بخش عمده مازاد اقتصادی به ارباب می‌رسید و او معمولا پس از برداشت مصرف سالانه محلی خود، باقی‌مانده را به تجار محلی و بازارهای دور دست می‌فروخت یا به جای حقوق به صورت کالا به سربازان می‌داد.

منبع: عباس ولی، ایران پیش از سرمایه‌داری، ترجمه حسن شمس‌آوری، نشر مرکز، 1380.