بورژوازی ایران در جست‌وجوی امنیت

ایران همواره یک کشور تجارت پیشه بوده است. واژه‌های فارسی «بازار» و «بازرگان» قدمتی برابر با سنت تجارت داخلی و بین‌المللی در این کشور دارد. در متون کلاسیک فارسی شواهد فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد مدت‌ها پیش از ظهور تسهیلات بانکی و اعتباری در اروپای نو، شبکه گسترده‌ای از این‌گونه تسهیلات در سطح کشور ایران وجود داشته است. تنها ناصر خسرو به‌وجود دویست صراف در اصفهان گواهی می‌دهد که خود او در جریان دیدار از این شهر در سده یازدهم میلادی (پنجم هجری شمسی) شاهد فعالیتشان بوده است. اما برخلاف اروپا در ایران انباشت درازمدت سرمایه تجاری (که می‌توانست به انباشت سرمایه فیزیکی کشاورزی و صنعتی راه برد.) صورت نگرفت. انباشت سرمایه تجاری نیازمند چشم‌پوشی از مصرف حال یعنی پس‌انداز و پس‌انداز طولانی نیازمند وجود حداقلی از امنیت در فاصله زمانی معقول است. دارایی مالک در طول حیات و پس از مرگ او نباید در معرض خطر دست درازی خودسرانه باشد و پس‌انداز‌کننده باید انتظار حداقلی از ثبات و آرامش در آینده داشته باشد. بورژوازی اروپا در شهرهای آزاد و در پرتو حمایت «پادشاهی‌های نو» یعنی همان دولت مطلق‌گرا از دست‌اندازی فئودال‌ها در امان بود؛ اما طبقات پولدار ایران، نمی‌توانستند روی دریافت چنین حمایت و امنیتی از جانب هیچ‌یک از گروه‌های اجتماعی نیرومند حساب کنند.

منبع: همایون کاتوزیان،«حکومت خودکامه: نظریه تطبیقی»، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، 1376: صص51-76.