آنچه از نظرتان می‌گذرد حکم ناصرالدین شاه مبنی بر مطالبه قطعی مالیات از تبعه خارجه است که به امضای صدراعظم رسیده است. جواب نایب‌الحکومه قم نیز در پی می‌آید:

از تهران به قم، رمضان ۱۳۰۲ به حکام آن ولایات تلگراف شود که: به حکم همایون از تبعه خارجه که جزو اصناف هر ولایت مشغول کاری و دادوستد صنفی هستند، ‌باید مثل اصناف دولت علیه ایران مالیات صنفی مطالبه شود. سفارت روس صورت خواسته است که کارگزاران دولت معلوم کنند و صورت اصناف هر ولایت چه چیز است و هر صنفی چقدر مالیات دارد و چند باب درب دکان دارند که مالیات هر صنف میان آنها تقسیم و مطالبه ‌شود. این صورت را خواسته‌اند که در سفارت ضبط شود که به رؤسای خودشان قدغن کنند، در هرجا از عهده مالیات صنفی برآیند و مباشر نتواند، زیاده از آن از آنها مطالبه کند. با تعجیل تمام این صورت واضح و روشن و زبان‌دار نوشته با اولین وسیله ارسال دارند که این مساله بگذرد تا از روی حقیقت صورت را نوشته ارسال دارند.

صدراعظم‌

. . .

جواب‌ نایب‌الحکومه قم

حضور حضرت مستطاب اجل اعظم اکرم افخم صدراعظم مدظله‌العالی

در باب تبعه خارجه که در ولایات کاسبی و دادوستد می‌کنند، مقرر شده بود که حسب‌الامر اقدس رسیدگی کرده به عرض برساند. از تبعه خارجه کسی در قم متوقف و مشغول کاسبی نیست، مگر این اشخاصی که به موقع می‌آیند، خرید خود را کرده می‌روند، قریب دو هزار تومان خرید پوست می‌کنند. مالیات پوست خزی که از دیوان جزو مالیات کلاهدوز جمع شده، بیست و پنج تومان است، صنف کلاهدوز هر سال به حکومت عارض و متظلم بوده‌اند که مالیات دیوان را ما می‌دهیم، خرید پوست را تبعه خارجه می‌کند. وصول این مالیات از صنف کلاهدوز برای حکومت زحمت دارد، نمی‌دهند، موقوف به حکم اولیای علّیه قاهره است. مشهدی مرتضی نام قراباغی رعیت دولت علّیه روس، یک ماه قبل از عید نوروز، الی بیست و پنجم شهر رمضان به قم اقامت دارد، خرید پوست بره می‌کند و می‌رود، مشهدی حاجی نام قراباغی، رعیت دولت علّیه روس از اول بهار، الی بیست و پنجم شهر رمضان خرید پوست بره کرده، می‌رود. شخص ارمنی دو سال است که می‌آید در دهات قم و غیره، درخت گردو می‌خرد و کره آن را بیرون آورده، حمل به دولت خارجه می‌کند، در شهر نیست که معلوم شود رعیت کدام دولت است. دو نفر ارمنی رعیت دولت علیه روس هستند، همه ساله فصل پاییز می‌آیند پوست روباه و مغز بادام خریداری کرده حمل می‌کنند.

نایب‌الحکومه قم ۶ شهر شوال المکرم [۱۳۰۲ق]

منبع: فاطمه قاضی‌ها، سفرهای ناصرالدین شاه به قم، تهران، سازمان اسناد ملی ایران،۱۳۸۱،صص۳۱۰-۳۱۱.