مرگ میرزا کوچک‌خان جنگلی

نام اصلی او یونس استادسرایی بود و در سال ۱۲۷۵ در محله قدیمی استادسرا در رشت متولد شد. وی خانواده‌ مذهبی و متوسطی داشت، بنابراین تحصیلات دینی مقدماتی را در شهر رشت سپری کرد، سپس برای آموختن دروس حوزوی به قزوین رفت و در مدرسه صالحیه این شهر به تلمذ پرداخت، همچنین مدتی را نیز به همین منظور در مدرسه محمودیه تهران مشغول به تحصیل شد. بنابراین او قرار بود در سلک روحانیون درآید همچنین وقایع تاریخی که بستر زیست مردی چون او را تشکیل می‌داد سبب شد که به‌زودی به یک مبارز تمام‌عیار مبدل شود. در شورش‌هایی که از سوی مشروطه‌خواهان علیه محمدعلی شاه صورت می‌گرفت همراهی داشت و یک‌بار هم گلوله خورد و برای مداوا به قفقاز فرستاده شد.

در بازگشت به گیلان با وجود آنکه محمدعلی شاه شکست خورده بود اما کنسول دولت تزاری در رشت وی را به سبب فعالیت‌هایش از زندگی در گیلان محروم کرد و وی مجبور شد مدتی را در پایتخت ساکن شود. میرزا در این زمان مدتی تحت لوای نهضت اتحاد اسلام مبارزات خود را ادامه داد. هدف او و گروهی که در گیلان راه‌اندازی کرده بود، اخراج قوای بیگانه از کشور، برقراری امنیت و مبارزه با استبداد بود اما بعدها جنبش بیشتر رنگ سوسیالیستی به خود گرفت. در این جنبش می‌توان عناصر دیگری چون توجه به افکار عمومی، آزادی‌خواهی، دموکراسی، تساوی حقوق و تساهل مذهبی را نیز جست‌وجو کرد. جنگلی‌ها عهد کرده بودند تا زمانی‌که به اهداف خود نرسند سر و صورت خود را نتراشند و در طول مبارزات اغلب به حالت ژولیده فعالیت می‌کردند. این نهضت به مرور گسترش یافت و نه تنها نیروهای محلی بلکه نظامیان آموزش‌دیده نیز به آن پیوستند و برخی از روایت‌ها از قدرت آن حتی برای فتح تهران گزارش می‌دهند. آنها با انتشار بیانیه‌ای اعلام جمهوری کرده و میرزا را به‌عنوان رهبر خود معرفی کردند. از این پس اختلافات داخلی نهضت و روی کارآمدن رضاخان، فعالیت‌های نهضت جنگل را بسیار محدود کرد. به تدریج برخی از سران نهضت کشته و تسلیم شدند. خود میرزا نیز در حالی که برای ملاقات با یکی از حامیانش به طرف کوه‌های تالش حرکت می‌کرد در ۱۱ آذر زیر فشار سرما و بوران از پای درآمد.